उनिउँघारीको उजेली–ढ्याङ्ग्रोले जो सम्झिरहन्छ।

लेखकको टिप्पणी

 " उनिउँघारीको उजेली –ढ्याङ्ग्रोले जो सम्झिरहन्छ।" दुई जान्ने तरिकाहरू - विज्ञान र आत्मा, निदान र भविष्यवाणी, स्टेथोस्कोप र ढोल ढ्याङ्ग्रो बिचको आपसी घर्षण र कोमलताबाट जन्मिएको थियो। एरी नामक काल्पनिक हिमाली गाउँमा समेटिएको यस कथामा घटनाक्रमहरू धेरै यस्ता गाउँहरूको जीवित वास्तविकताबाट लिइएको छ जहाँ आधुनिकताव प्रायःजसो यसले व्याख्या गर्न नसक्ने कुराहरू मेटाउँदै, अलकत्रा र प्रतिज्ञाहरूमा लपेटिएर आउँछ।

मौखिक परम्परा, जडीबुटी उपचार र पुर्खाको उपस्थितिको कानेखुसी बिचमा हुर्किएको, म लामो समयदेखि बिर्सने शान्त हिंसाबाट पीडित छु। यो कथा सम्झनाको सङ्केत हो। यसले सुब्बा (लिम्बू) समुदायको सामनिक (फेदाङ्मा) परम्परालाई सम्मान गर्दछ, जहाँ उपचार केवल जैव रासायनिक मात्र होइन तर आध्यात्मिक, पुर्खौली र पारिस्थितिक पनि हो। यहाँ, औषधिले सुन्छ। यसले गाउँछ। यसले सम्झन्छ।

यो लेख्दा, म विगतलाई रोमान्टिक बनाउन चाहन्नथेँ, न त वर्तमानलाई बदनाम गर्न चाहन्थें - तर सोध्न चाहन्थें: जब हामी एक प्रकारको जान्ने कुरालाई अर्को भन्दा बढी विशेषाधिकार दिन्छौँ तब हामीले के गुमाउँछौं? जब ज्वरोले सबै औषधिहरूको प्रतिरोध गर्छ तर पातहरूको भाषामा बोलिने प्रार्थनामा समर्पित हुन्छ तब के हुन्छ?

यो कथा सीमा क्षेत्रहरूमा घुम्छ—अनुशासनहरू बिच, पुस्ताहरू बिच, मापन गरिएको कुरा र केवल महसुस गरिएको कुरा बिच।

ढोल ढ्याङ्ग्रोको डुङ्डुङ र मुटुको धड्कन बिचको ठाउँमा कतै, यसले तपाईँलाई भेट्टाउने अपेक्षा गर्दछ।

जब नदी भगवान थियो

आरीमा सडक हुनुभन्दा पहिले, त्यहाँ नदीहरू थिए, पाहाडी भन्ज्याङमाझ चाँदीका जस्ता पेट घिसार्ने सर्पहरू समान चिप्लिरहेका, ढुङ्गाका मौन जिब्रोमा रहस्यहरू गुनगुनाउँदै। तिनीहरू केवल नदीहरू थिएनन्। तिनीहरू नसाहरू थिए। स्मृतिको रक्तप्रवाह। पुर्खाहरूले तिनीहरूबाट पिए र वाफ भएर अल्पिए, झ्याउ र वर्षामुनि लुङ्दरहरू जस्तै बेरिएका, किताबहरूमा बाँच्नका लागि धेरै मौन, मरेर जानाका लागि धेरै जिद्दी कथाहरू छोडेर।

एक पटक, पेनिसिलिन र कागजी प्रिस्क्रिप्सनहरू भन्दा पहिले, चुँडालिएको व्यञ्जनहरू र आयातित डिग्रीहरू भएका कोट लगाउने मानिसहरूभन्दा अघि, औषधि सुरक्षित औषधीय प्याकेटमा होइन तर ठेला उठेका हत्केलामा आउँथ्यो। छोएपछि चोप आउने बोक्राबाट जम्मा गरिएका हुन्थे। लपेटिएर सुतेका सर्प जस्ता जराहरूबाट। प्रार्थनाहरूबाट जसलाई देउता होइन केवल हावा चाहिन्थे। दुखाइ र पोलाइ सबै कुरा कहाँ जाने भनेर थाहा थियो। अघिका वैद्यहरू म्यानुअल अनुसार उपचार गर्ने मानिसहरू थिएनन्। तिनीहरू श्रोता थिए। आगोदेखि, मौनता, अनि ज्वरोमा छालाले विलाप गर्ने तरिकासम्मका। तिनीहरूले जडीबुटीहरू, गुनगुनाउने मुन्धुम, पातहरूले शोकपूर्ण कानेखुसी, रोगले छायाँले आकार लिनुभन्दा धेरै अघि नै त्यसको छायालाई सुन्छन्।

केही फूलहरू, जङ्गलका सौन्दर्य, तब मात्र फुल्थे जब बच्चाको छातीमा दुःखले गाइरहन्थ्यो। केही रोगहरू निको हुन होइन तर माया नगरिएको कुरा प्रकट गर्न आएका थिए। र जब त्यो बच्चा खोक्यो, मुर्छा पर्यो, जल्यो, गाउँलेहरू काँचको क्याबिनेट वा स्टीलको ट्रेतिर होइन, तर जङ्गलतिर फर्किए । ढ्याङ्ग्रोतिर , धुवाँतिर , त्यो हठतिर, त्यो अव्यक्त नाडीतिर जुन पहिले यो लेखिनुभन्दा पहिलेदेखि गरिन्थ्यो।

तर हजुरआमा र देवताहरू जस्तै उपत्यकाहरू पहिले जस्तै रहँदैनन्। तिनीहरू परिवर्तन हुन्छन्। अलकत्रा एउटा विनम्र हत्यारा जस्तै भित्र पस्यो। पुराना गीतहरू बिर्सिएको आवाजसँगै रूखहरू ढले। हावाले अभ्यासको आवाज सिक्यो। पृथ्वीले कडा टोपी लगायो। र पवित्र सबै कुरा मौनतामा काँप्न सिक्यो।

एक जना डाक्टर सेतो कोट र क्लिपबोर्ड लिएर एरीकहाँ आए। उनलाई सटीक दशमलवमा विश्वास गर्न तालिम दिइएको थियो, ती लक्षणहरूमा जुन बीजगणित जस्तै हिसाब गरेर अनि समाधान गर्न सकिन्छ। उनले उपचारको बारेमा कुरा गरे मानौँ तिनीहरू विजयहरू हुन्। उनी ढ्याङ्ग्रोको अगाडि झुकेनन्। उनले नापे, उनले मात्रा दिए, उनले निदान गरे। र प्रत्येक उपचारको साथ, उनले नाम दिन नसक्ने कुरालाई मारे।

अनि एक रात—जब पानी स्वीकारोक्ति जस्तै पर्‍यो र उसको घमण्ड आफ्नै औषधिहरूमा डुबेको थियो, उसले आफूलाई त्यही मानिसको ढोकामा भेट्टायो जसलाई उसले एक पटक अवशेषको रूपमा खारेज गर्थ्यो। त्यसपछि के भयो भनेर वर्णन गर्न सकिँदैन। यो भाषाबाट टाढा गयो, तर्कको शुद्धतालाई अस्वीकार गर्दै। यो औषधि थिएन। यो जादु थिएन। यो पुरानो थियो। शान्त थियो। ती दुवै मुनि गाडिएको हड्डीको सम्झना, छुन पर्खिरहेको थियो। यो त्यो रातको कथा हो। के हराएको थियो भन्ने बारेको। के बाँकी छ भन्ने कुराको। र के अझै फर्कन सक्छ, काँप्दो पात जस्तै भएर।

कागजी भूकम्प

बाँधका लागि आदेश प्रगतिको छद्म भेष लिएर हल्ला जस्तै भइ आयो। बोर्डरूमको कानेखुसी र समुदायमाझ गफ भाएर। टाढाको मेसिनको टिक टिक जस्तै राजधानी टोकगाङमा कागजमा हस्ताक्षर गरिए ; एरीमा जीवनले प्रतिरोधको साथ होइन, तर राजीनामाको साथ हस्ताक्षर गर्‍यो, क्षतिपूर्ति फारमहरू र गोरू जोत्दा दाग बसेका औँठाछापहरू बिच बेरिएको फारमसित। एरीका धेरै जसोले टाउको हल्लाए र मुस्कुराए। अलकत्रा एउटा वाचा थियो। रुपैयाँ, एउटा हावाको वर्षा। बिजुली, नयाँ देवता, अब आँधीबेहरीको समयमा झिलिमिली हुनेछ, उदास हुनेछैन।

किसानहरू, जसको ढाड कठिनाइको नक्सा बनेको थियो, अब गर्वका साथ डिजेलको हावालाई आफ्नो नाकले उचाले। तिनीहरूको जग्गा किनियो। तिनीहरूको भविष्य फ्लोरोसेन्ट मसीले पहिले नै लेखिएको थियो। तिनीहरूका नयाँ आशाहरू, अब पाहाडहरूको मेरुदण्डमा लुङदर प्रतिस्थापन गर्ने गुनगुनाउदो तारहरूमा बाँधिएका थिए।

तर सबै मुस्कुराएनन्। कोही बिर्सिएका स्तूपहरू मुनि झ्याउ जस्तै गुनगुनाउँदै थिए। शान्त, निरन्तर र ओसिलो। तिनीहरूले ल्हासाङ -धार्मिक वेदी -र देवताहरू भन्दा पुरानो आत्माहरूको बारेमा कुरा गरे। त्यो नदीको बारेमा जसले एक समय सुतिरहेका बच्चाहरूलाई लोरी गाउने गर्थ्यो, अब गर्डर र कङ्क्रिटले बाँधिएको थियो। तिनीहरूमध्ये प्रमुख ढ्याङ्ग्रोका छालाको विगत र छायाँबाट टाँसिएका सम्झनाहरूले बेरिएको एक वृद्ध मानिस थिए, सुब्बा बाजे , ती धामी जसका सपनाहरू अझै पनि चोप र गन्धकको गन्धमा थिए।

दिनमा, ऊ थकित हातले अनिच्छुक खेतबारीलाई खुसी पार्छ। रातमा, केराका थामहरू र जिद्दी भुप्रोमुनि, ऊ आफ्नो अर्को संसारमा प्रवेश गर्छ-धूप र कुनै पनि पाठ्यपुस्तकले कहिल्यै नसिकेको अक्षरहरूले सिलाएको परा-संसार। उसले लेखन सुरु हुन अघि नै जिब्रामा कुँदिएका भाषाहरूमा बोल्थ्यो। मौनता र खरानी मात्र लगाएर जीवनभर हिँड्थ्यो। धुवाँले उसलाई सम्झन्थ्यो। ऊ जाँदा हावा रोकिन्थे।

नयाँ देवताहरू सिमेन्ट लगाएर र वारेन्टी बोकेर आएका थिए। तिनीहरूको सुसमाचार ब्लूप्रिन्टमा छापिएको थियो। बुलडोजरको हल्का गर्जनामा रचिएका थिए तिनीहरूका भजनहरू। र एरी मुनिको पृथ्वी काँप्यो; भूकम्पले होइन, तर पुनर्लेखन हुँदै गएको ति चिजहरूको पीढाले।

उनका नौ जना छोराछोरी थिए, सायद अझ धेरै। नातिनातिनाहरू मनसुनी मकै जस्तै हुर्किएका थिए-अनगिन्ती, चर्को, प्यारो। उनको झोपडीले जडीबुटी, पसिना र मिथकको सास फेर्थ्यो। एक पटक, बच्चाहरूले विश्वास गर्थे कि उनी आफ्नो आवाजले गर्जन बोलाउन सक्छन्। बूढो मान्छे, पुरानो मग-ठूलो आकारको, दाग लागेको, निरस एल्युमिनियम, शान्त रहस्य जस्तै झुन्डिएको । तिनीहरूले भने कि यसले कथाहरू बोकेको छ। वा औषधि। वा धेरै पहिलेदेखि गएको झाँक्रीको सास। तिनीहरूले उसलाई सधैँ त्यहाँ देखे-ढुङ्गाको फल्याक, माथि घाम। “सूपी बाजे ,” कोही हाँसे-र यो स्कुलको डेस्क मुनि गम जस्तै अड्कियो।

नयाँ देवताहरू सिमेन्ट लगाएर र वारेन्टी बोकेर आएका थिए। तिनीहरूको सुसमाचार ब्लूप्रिन्टमा छापिएको थियो। बुलडोजरको हल्का गर्जनामा रचिएका थिए तिनीहरूका भजनहरू। र एरी मुनिको पृथ्वी काँप्यो; भूकम्पले होइन, तर पुनर्लेखन हुँदै गएको ति चिजहरूको पीढाले।

एरीले बिर्सन्छ 

एरीले एकैचोटि सबै बिर्सेनन्। अहँ। यो क्रमशः सम्झिना हराउँदै गयो। हजुरआमाको पितलको भाँडोबाट पानी वाष्पीकरण भए जस्तै - शान्त, दैनिक र अदृश्य, पुस्तादेखि पुस्तासम्म बिर्सिएको लोरी जस्तै।

टाढाका स्कुलहरूबाट केटाकेटीहरू कपालमा जेल लगाएर र अङ्ग्रेजीमा गृहकार्य लिएर घर फर्किए। तिनीहरूको जिब्रोमा प्लास्टिकको स्वाद थियो। तिनीहरूका आँखाले स्क्रिनहरू स्क्यान गर्थे। तिनीहरूले अब ठुलाहरूलाई नमन गरेनन्, केवल स्क्रोलको बिचमा टाउको हल्लाए। केराको बगैँचा पछाडि एकपटकका जङ्गली आत्माहरू जो सुत्ने समयका लागि व्याकुलता थिए, ढिलो वा कम ब्याट्री हुनुभन्दा कम डरलाग्दा भए।, अब लोरीहरू पनि पासवर्डहरू भएका थिए।

त्यो आँधीबेहरीले गाउँलाई परिवर्तन गरेको थिएन, तर सिमसिम पानी गरेको थियो। अन्तहीन, पागल पार्ने सिमसिम पानी परेको थियो। बाढी आउन पर्याप्त थिएन, केवल सम्झनालाई भिजाउन पर्याप्त थियो जबसम्म यो विकृत हुँदैनथ्यो, जबसम्म रूखहरूको नाम धमिलो हुन थाल्दैनथ्यो। एक पटकका धुप्पीका गन्ध रुमलिने-सुगन्धित र बाल्यकालको सत्य जस्तै तीखो हावा, टार र टर्बाइनको धुलोले अमिलो पारिदियो। गुम्बाको घन्टीको आवाजले पाहाडहरू खाने र राजमार्गहरू बाहिर थुक्ने हाइड्रोलिक जनावरहरूको फुसफुसाइलाई ठाउँ छाडिदियो। गोरुहरू, लाले  र तारेहरू, एउटा सुख्खा  दिउँसो बेचिए .. तिनीहरूको ठाउँ, स्कर्पियो र थारहरू: आँखा झिम्क्याउने र गुरगुराउने पेट भएका क्रोम-प्लेटेड जनावरहरूले लियो। गाउँलेहरूले अब श्रद्धाका साथ 'मैदान सफाइ' -को बारेमा कुरा गरे जुन पहिले वर्षा र अनुष्ठानहरूका लागि आरक्षित थियो। प्रार्थनामा नयाँ विराम चिन्हहरू थिए - हर्सपावर, टर्क, इन्धन अर्थव्यवस्था।

टाढाका स्कुलहरूबाट केटाकेटीहरू कपालमा जेल लगाएर र अङ्ग्रेजीमा गृहकार्य लिएर घर फर्किए। तिनीहरूको जिब्रोमा प्लास्टिकको स्वाद थियो। तिनीहरूका आँखाले स्क्रिनहरू स्क्यान गर्थे। तिनीहरूले अब ठुलाहरूलाई नमन गरेनन्, केवल स्क्रोलको बिचमा टाउको हल्लाए। केराको बगैँचा पछाडि एकपटकका जङ्गली आत्माहरू जो सुत्ने समयका लागि व्याकुलता थिए, ढिलो वा कम ब्याट्री हुनुभन्दा कम डरलाग्दा भए।, अब लोरीहरू पनि पासवर्डहरू भएका थिए।

अनि त्यसपछि आयो बन्ध व्यवस्था। नि:शुल्क क्लिनिक। शल्यक्रियाद्वारा वन्द्याकरण। छातीमा रातो क्रस भएको ज्यामितीय देवता। यो प्रशीतन र महत्वाकांक्षासित गुनगुनाउँदै थियो। भित्र, यसले फुल भएको नाटक गरे पनि यो एन्टिसेप्टिक र टिनको पिपाबाट छर्किएको ल्याभेन्डरको गन्ध आइरहेको थियो।

पहिले धामी-झाँक्रीको ढोकामा अदुवा र बाख्राको दुध चढाउने गाउँलेहरू अब आधुनिक तावीज जस्तै टोकन र प्रिस्क्रिप्सन लिएर ट्युबलाइटमुनि उभिएका छन्। धुवाँ छैन। मन्त्र छैन। केवल लाइनहरू। सफा। अर्डर गरिएको। क्लिनिकल।

ती युवा डाक्टरका हात नरम थिए र आवाज पनि नरम थियो। पर्यटकले अवशेषहरू छुने तरिकाले उनले धड्कन छोए, सम्मानपूर्वक, तर अविश्वासका साथ। अनि पुरानो झोपडीको कुनामा, सुब्बा बाजेको ढ्याङ्ग्रोले पर्खियो। पर्खाइले धुलो नहोउन्जेल पर्खियो - पुरानो गीतले आफ्नो जिब्रोलाई अस्वीकार गरिएझैँ पर्खियो।

झरीजस्तो बगेर गएका कुराहरू

त्यो बिहान, कुहिरो बिसाएन, निस्वास लियो , उपत्यकामा तल जम्यो, आमा रुन पनि थाकेकी जस्तो। यो पात र हाँगाहरू बिच चिप्लियो, आफूलाई स्मृतिले बेर्‍यो, जीवित र मृतकहरूको रूपरेखा धमिलो पारिदियो। रूखहरू धमिला भए। अनुहारहरू धमिला भए। देवताहरू पनि, तिनीहरूका ढुङ्गाका मुखहरू झ्याउले घेरिएका थिए, कुनाहरूमा खुल्न थालेका जस्ता, मानौँ दुःख आफै ओसिलो भएको थियो।

अनि त्यसको बाक्लो भागमा, गलत वाक्यको अन्त्यमा पूर्णविराम लगाइएझैँ, सुब्बा बाजे उभिए । उनका आँखामा, विश्वासघाती कुराहरू, पछि हट्न थालेका थिए। उनले एक पटक बुझेको संसार - बोक्रामा, हावामा, धुवाँ माथितिर घुम्ने तरिकामा - अब आधा दाग लागेको पृष्ठ थियो। अनुहारहरूले आफ्नो सिमाना गुमाए। सुतेको कवितामा मसी खसेझैं हाँगाहरू एकअर्कामा रगताम्ये बने। तर दृष्टि हराउनु भन्दा पनि नराम्रो, उसको भित्र सडिरहेको मौनता थियो। सपना, रूख र खोलाको गुनगुनाहट बिचबाट गुज्रिएका ती आवाजहरू अब गइसकेका थिए; कुनै पाइलाको छाप छोडेका थिएनन्। केवल पहिलेको समयको धुलो जम्मा गर्ने बसोबास नभएको घरको शान्त रहेको थियो।

उसले सुगन्ध बाल्यो बाला  धुप सल्कायो र पुरानो गीतले यसको धुन सम्झिएन खोजेजस्तै धुवाँ उठिरहेको हेर्‍यो। त्यसपछि उसले कालो कोटतिर हात बढायो, जसमा पहिलो रोदन र अन्तिम सासको सुगन्ध थियो। जुन कोटलाई अझै पनि याद थियो जुन उसले अब सम्झन सकेन। उसले आफ्नो निधारको बिचमा रातो सिन्दूरको रेखा कोर्‍यो। भक्तिले होइन। तर तर्कको रूपमा। घाउ। अवज्ञाले बेरिएको प्रार्थना।

हातमा छाता लिएर—छिटो, वफादार, आफ्नो उमेरसित नमिल्दो—उनी हिँड्नथाले। एउटा खुट्टा, त्यसपछि अर्को। नयाँ भूभागमा पुराना सत्यहरूको फेरबदल। भिरालोमा जहाँ अब भद्दा र उदासीन नयाँ मौनता छाएको छ।

पिपलको बगैँचा पार जहाँ कुनै बेला नागहरूल नदेखिने कुराहरूका अगाडि झुक्थे। जहाँ मौरीहरूले रहस्यहरू गुनगुनाउँदै थिए र परागकणका सपनाहरूमा सयपत्री फुलहरू नाच्थे। त्यो ढुङ्गा पार जहाँ उनका बुबाले एक पटक भटकिरहेका आत्माहरूका लागि चामल छोडेका थिए। एक पटक ढ्याङ्ग्रो भएको काईले खाएको ठुटो उता। घाउ तिर। अपवित्रता तिर। त्यो ठाउँतिर जहाँ बिर्सने काम कङ्क्रिटमा खन्याइएको थियो। बाँध स्थल।

पाहाडहरू काटिएका थिए, फल जस्तै बोक्रा उप्काइएका थिए। तिनीहरूको हरियो छाला च्यातिएको थियो जसले गर्दा तल काँपिरहेको, खैरो मासु देखिन्थ्यो। पहेँलो पेट भएका, फलामले भरिएका मेसिनहरू खुला घाउहरूमा घस्रँदै थिए। तिनीहरूको सास धुवाँ थियो। तिनीहरूको भोक, ढुङ्गा। तिनीहरूको आवाज, बिहानलाई पूर्ण रूपमा विभाजित गर्ने दाह्रासरीका गान।

अनि त्यहाँ, यो सबै भग्नावशेषको छेउमा, नयाँ देवता उभिएको थियो। चट्टानबाट कुँदिएको होइन। आत्माबाट जन्मिएको होइन। तर खन्याइएको, काटिएको र सफा गरिएको। क्लिनिक, स्वेत घन। बाहिर, गाउँलेहरूको लस्कर पोखिएको धागो जस्तै घुमिरहेको थियो-आँखा धमिलो, घुँडा चहराइराखेका, आशाहरू दर्ता स्लिपहरूमा पट्टाइएका र पुन: पट्टाइएका थिए। सुब्बा बाजेले पनि त्यसमा पाइला टेकेका थिए। श्रद्धा शङ्काले भरिएको थियो। चुइङगम चबाइरहेको र धेरै समय भएको एउटा केटाले आफ्नो चिउँडो लाइनतिर धकेल्यो। " लाइन मा लाग्नुस् , बाजे ।"  भन्यो। भित्र। स्थिरता। वान्द्याकरण गरिएको। नचल्ने, सास नलिने हावा। स्मृतिको भुइँबाट चम्किलो धुलो। प्राकृतिक होइन, तर थोपिएको मौनता।

नर्सले सेतो लुगा लगाएकी थिइन्। । उनको टोपी अनुशासनको स्मारक जस्तै टाउकोमा अडिएको थियो, मुस्कुराउँदैनथ्यो र कठोर थियो। उनले आँखाले होइन, औँलाहरूले प्रश्न सोधिन्। मृतकहरूलाई बोलाए जस्तै गरी फारमहरूमा ट्याप गरिन्। नाम? उमेर? तपाईँ को हुनुहुन्छ होइन। तपाईं कहाँबाट आउनुभएको हो होइन। त्यसपछि उनले उसलाई सेतो कोट लगाएको मानिसकहाँ लगिन्। डाक्टर कागजले भरिएको डेस्क पछाडि बसे। राम्रोसँग खुवाएको घरपालुवा जनावर जस्तै उनको घाँटीमा स्टेथोस्कोप झुन्डिएको थियो। उनको मुस्कान समयमै आयो—कुशल र जिज्ञासारहित। "तिम्रो आँखाले तिमीलाई सताइरहेका छन्, बाजे ?"

सुब्बा बाजेले केही भनेनन्। किनभने भाषा त्यहाँबाट भाग्यो जहाँ आवाजहरू गएका थिए। हो, उनको संसार नरम भएको थियो। तर आँखाबाट मात्र होइन। सबै कुराबाट। हड्डीबाट। सासबाट। विश्वासबाट। डाक्टर हिचकिचाए—एक सेकेन्डका लागि। उनको कलम एकछिनको लागि घुमिरह्यो, मानौँ कुनै शब्दले उसलाई समातेको जस्तो। तर त्यसपछि, भ्रष्ट फाइललाई छाडेर कर्सरले जस्तै, उसले अन्तै हेरे र अर्थहीन कुरा लेखे। "उसको अप्टिकल पावर जाँच गर्नुहोस्। उसलाई चस्मा लगाइदिनुहोस्।" त्यसपछि ऊ उभियो। "मेरी छोरी बिरामी छिन्। ज्वरो आएको छ। यो निको हुँदैन।" उसको आवाज पुरानो पोर्सिलेन जस्तै भाँचियो। "म आज चाँडै जान्छु।"

पन्ध्र मिनेटपछि, सुब्बा बाजे निस्किए। कालो फलामको फ्रेम उनको अनुहारमा टाँसियो। दुई लेन्स। हेर्ने नयाँ तरिका। अनि अचानक, संसार अब धुवाँले भरिएको थिएन। सल्लाका रूखहरूले फेरि आफ्नो सुईहरू गहना जस्तै लगाए । पाहाडहरूले आफ्नो घुमाउरोपन सम्झे। अझै पनि कुँदिएका र रोइरहेका देवताहरूको पनि धारिलो मुख थियो। तर केही हराइरहेको थियो। उसले अब तिनीहरूलाई देख्न सक्थ्यो। उसले अब तिनीहरूलाई महसुस गर्न सकेन। आवाजहरू। झिलमिलाहट। कानेखुसी गर्ने रूखहरू। लेन्सले जे प्रकट गर्‍यो, त्यो पनि मेटायो। उसको दृष्टिलाई तिखार्ने कुराले अदृश्यलाई धमिलो बनायो। फेरि उही शल्यक्रिया भयो। पाहाडहरूले आफ्नो छालालाई उज्यालोमा गुमाए। उसको आँखाको, स्पष्टतामा। अनि त्यहाँ, दिउँसोको ताजा उज्यालोमा, स्पष्टताको अभिशाप खरानी जस्तै उसमाथि बस्यो।

ढकढकाइ र आँधीबेहरी

त्यो साँझ, पश्चाताप जस्तै वर्षा भयो। मनसुनी लोरीको कोमल झरना होइन, तर पुर्खाको शोकको भारी छाना र करङहरूमा टाँसिएको जस्तो। यो मनसायले छेउमा खस्यो। चट्याङले आकाशलाई फारिदियो , धेरै पहिले देवताहरूले कोमल मनस्थितिमा टाँसेका टाँकहरू उधार्‍यो। त्यो वर्षा बर्सिएको होइन, आरोपित थियो। यसले चाँदीको अक्षरमा बोल्यो, अस्थिर आत्माहरूको जिब्रो।

हावा चेतावनी जस्तै करायो । किनारमा टिनका छानाहरूको किनार उठे - उड्ने बेलाको हिचकिचाहट, कम्पनसित। केराका पातहरू अत्तालिएर ताली बजाउँदै एकअर्कामाथि ठोक्किए, मानौँ उनीहरू पनि त्यो क्षणले रोज्ने डरले डराएका थिए। बिर्सिएका कसमहरू जस्तै दैलाहरू ठोक्किए। झोपडीभित्र, खाना शान्त थियो। भात थकित ऐक्यबद्धतामा एकसाथ जम्मा भएको थियो; सेतो दाना मौन विरोधमा बन्द गरिएको थियो। एक समयको विश्वासी साथी आगोले फक्रिन अस्वीकार गर्‍यो। केवल खोक्यो, रिसायो, धुँवा निकाल्यो। कोठाले धुवाँ र थकानको सास फेर्‍यो। त्यो त्यस्तो रात थियो जहाँ समय कुनामा झुन्डिएको थियो, सर्न डराएको थियो।

अनि, एउटा ढकढकाइ सुनियो।

ठुलो स्वरमा होइन। तर त्यो क्षणलाई विभाजित गर्न पर्याप्त ठुलो स्वरमा। निराशाले भरिएको, आँधीबेहरीमा भिजेको ढकढक्याहट। ढोकामा डाक्टर उभिरहेका थिए। निद्रा बिनाका रातहरू र विज्ञानले अनुत्तरित दिनहरूले आँखा खोक्रो पारेका थिए। उसले एउटा पोको बोकेको थियो—सानो, ज्वरोले ग्रस्त, र स्थिर। “ मेरी छोरी, आरती…” उसको आवाज खुट्टामुनिको काठ जस्तै चर्मरायो। “उनी धेरै दिनदेखि सुतेकी छैनन्। ज्वरोले हट्दैन। मैले सबै प्रयास गरेको छु—IV, एन्टिबायोटिक, होमियोप्याथी पनि। केहीले पनि भएन।” डाक्टरले माथि हेरे। वैद्य मान्छेको रूपमा होइन। तर बुबाको रूपमा। एक तीर्थयात्री। अन्तिम टापुतिर तैरिरहेको भाँचिएको नर्कट। चिन्ता भरिएका शब्दहरू, असफलताले भरिएका, अथाह विश्वासले भरिएका।

"तपाईँ मेरो अन्तिम आशा हुनुहुन्छ।"

त्यो क्षण आयो। निश्चितताहरूलाई उल्ट्याउने क्षण। नम्रताको स्वाद काम्दै गरेका हातहरूमा वर्षाको पानी अड्किए जस्तै हुन्छ। थर्मामिटर चलाउने मानिसले अब आफ्नी छोरीलाई धामीलाई अर्पण गर्‍यो। आँधीबेहरीको प्रकाशले आत्मसमर्पण गर्‍यो । अनि सुब्बा बाजेभित्र केही हलचल भयो - दया होइन, गर्व होइन। मान्यता। विश्वास भन्दा गहिरो यात्रा गरेको ज्ञान । शङ्काभन्दा पुरानो सम्झना। ऊ एकतिर लाग्यो।

ढ्याङ्ग्रोले सम्झन्छ

झोपडीभित्र, समय बाक्लो हुँदै गयो। यो पुरानो शल जस्तै बिमहरूमा टाँसियो - धुवाँ, नुन र कथाहरूको गन्ध जसले आफूलाई बिर्सन अस्वीकार गर्‍यो। समय स्मृतिको घाउबाट रस जस्तै टपक्यो। केटी अशक्त पल्टिरहेकी थिइन्, परालको गुन्द्री र उप्किएको भुइँले घेरिएकी थिइन्, ज्वरो उनको दोस्रो छाला जस्तै उदिप्त्त थियो, वंशाणुगत श्राप जस्तै। सुब्बा बाजे उनको छेउमा घुँडा टेकेका थिए। मानिसको रूपमा होइन, तर एउटा सँघारको रूपमा। देखिने र ज्ञात बिचको ढोका। उसले आफ्नो वंशको नाम फुसफुसाउँदै भन्यो, “ हि हे ... नेम्वाङ , लिङ्देन , मुरिङ्ला , थेबे ... अब नजिक आउ, नजिक आऊ..."

नामहरू उच्चारण गरिएनन् तर बोलाइए। धुवाँमा घुम्ने र घर फर्कने नामहरू। ढोकाहरू भएका नामहरू। ढ्याङ्ग्रोहरू भएका नामहरू। बिर्सिएका पाहाडहरूमा खुरको आवाज जस्तै प्रतिध्वनित हुने नामहरू। उसले आफ्ना औँलाहरूलाई तितो मलममा डुबायो- टिमुर  र चिराइतो , अदुवा, नेटल र स्मृतिले कुटेको। पृथ्वीको चोटबाट बनाइएको मलम। बच्चाको छातीमाथि तिनवटा सुस्त चापहरू राखेर, उसले एउटा अदृश्य मण्डलालाई हेर्‍यो: "पूर्वदेखि पश्चिम, जरादेखि आकाश। फर्कने बाटो।" नक्सा कोरिएको थिएन, तर सम्झिएको थियो। त्यसपछि, सिनाम , च्ट्याङले हानेकोको काठबाट कुँदिएको ढ्याङ्ग्रो, यसको छाला ठन्डा महिनामा मारिएको बाख्राको छाला थियो - जुन पशु कुनै बेला अँध्यारो भनेर चिनिन्थ्यो।

ढङ ! ढङ ! ढङ !

ताल उठेन; यो संसारको भुइँ मुनि गाडिएका गीतका पङ्क्तिहरूबाट फर्कियो। सासभन्दा पुरानो लय। उसले आँखा बन्द गर्‍यो। उसको सास सुस्त भयो। हावा बाक्लो भयो। जब उसले आफ्नो मुख खोल्यो, त्यो बोली होइन, तर ध्वनिमा सम्झिएको जङ्गल थियो: पहिलो व्याकरण - वर्णमाला अघि - बोक्रा र रगतले बनेको भाषा।

“ तितेपातीको  खरानी र धतुराको फुलसँग, म रात काट्छु, म कोठा कोर्छु। सिस्नु र कुरिलोको  जराबाट, म त्यो केटीलाई ल्याउँछु जहाँबाट छायाँले लुट्छ। युमा ! कुहिरो र शोककी आमा, जहाँ उनको आत्मा बस्छ त्यहाँको पर्दा फाल। मेरो ढ्याङ्ग्रो पुल बनोस्। यो जरा उनको बाँध बनोस्। उनको नामले फेरि आफ्नो मुख फेला पारोस्।"

आगो लाग्यो। छायाँ आयो। तिनीहरूले सताएनन्। तिनीहरूले सम्झे। तिनीहरू कुनामा भेला भए र माकुराको जालोमा अडिए। पुराना देवताहरू। थकित हजुरआमाहरू। अझै सुन्दै। उसले चारै दिशामा कोदोको भुस छर्‍यो। उसले बिर्सिएको नामबाट धुलो उडाएको जस्तै गरी उसको निधारमा बिस्तारै फुक्यो।

"आरती... आरती... आरती... यदि तिम्रो आत्मा हराएको छ भने, रातो धागो पछ्याऊ। उनिउँ-घारीबाट तल आऊ। पाइला टेकेर फर्क। आगोले पर्खिरहेको र सासले सम्झने ठाउँमा आऊ।" उसले उनको गुन्द्रीमुनि तिनवटा सिम्बु - नदीका ढुङ्गाहरू राख्यो जुन सिस्नोको डोरीले  बेरिएको थियो।

"डुङ्गालाई स्थिर राख्न," उसले फलाक्यो।

"उनको भटकिरहेको सातोलाई किनारा लगाउन।"

अनि, मौनता। अनि, काँप्दै; उमेरले होइन, आगमनले। बिहानीको सुगन्ध बोकेको त्यो किसिमको स्थिरता।सिनमले आफ्नो लयलाई अझ गोलाकार, ढिलो बनायो। फर्कने लय। उसको खुट्टा थिचियो। उसको छातीमा कम्प आयो। उसको जिब्रो, पुरानो बोक्रा जस्तै सुकेको, आफ्नो गर्जन फेला पार्‍यो। अनि त्यसपछि, " युमा ... युमा ... कुहिरो-आमा, हावा-हिँड्ने, आफ्नो छातीमा सुत्ने पाहाडहरूलाई जगाओ। हड्डीदेखि हड्डी, सासदेखि सास - आफ्नो पाइला बिर्सेको बच्चालाई फर्काओ।"

"पुर्खाहरू, भेला हुनुहोस्। कुहिरो माथि, उन्यु मुनि। उनको आत्मालाई अँध्यारो नदी पार गराउनुहोस्। ज्वरोले उनलाई राख्न नदिनुहोस्।" अनि, पसिनाको एक थोपा। सानो। नुनिलो। पवित्र। त्यो उनको मन्दिरबाट तल झर्‍यो, सुकेको ढुङ्गामा वर्षाको पहिलो थोपा जस्तै। उनका औँलाहरू फर्फराए। उनको सास फेरि लयमा आयो। जीवनको एक लहर, प्वाँख भएको र लजालु। कुनामा, डाक्टर रोए। ठुलो स्वरले होइन। तर एक पटक चिनेको लोरीका शब्दहरू सम्झिरहेको मान्छे जस्तै; उसलाई बिर्सन सिकाउनु अघि।

संसारहरू बिचमा

बिहानसम्ममा, आँधीबेहरी खुलेर हराइसकेको थियो—एउटा नागा सपनाको घाँसमा फेरि चिप्लँदै थियो। यसले कुनै भग्नावशेष छोडेन, कुनै घोषणा छोडेन—केवल पातहरू झरिरहेको आवाज र सफा, चिसो र नयाँ पुनर्जन्म भएको नदी मात्र। पाहाडको ऐनामा आफ्नो अनुहार धोएको र आफ्नो नाम सम्झेको नदी। एक नदी जसले धाराहरूमा बोल्यो जुन पहिले प्रार्थना थियो।

झोपडीभित्र, केटी सुतिरहेकी थिई। शान्तिपूर्वक । पूर्ण रूपमा। अब ज्वरोको चपेटामा थिइनन्। रोगले आफ्नो मुट्ठी खुकुलो पारेको थियो र अन्तै बगिसकेको थियो। उनको सास अब डरले होइन, लयमा चलिरहेको थियो। वाचाको आवाज कायम रह्यो।

डाक्टर उनको छेउमा बस्यो, आँखा अझै पनि निद्राले भरिएका थिए। उनी निहुरिए। पुरुषको रूपमा होइन। पेसेवरको रूपमा होइन। तर एक विश्वासीको रूपमा, घुँडा टेकेर, केवल शब्दहरू मात्र होइन। नभनिएका कुराहरूको भारले उनको मुद्रा झुकेको थियो। "धन्यवाद," उसले फुसफुसाउँदै भन्यो, उसको आवाज विस्मय र आँधीबेहरीको प्रकाशले काँपिरहेको थियो। "जे मैले देख्न सकिनँ ... तिमीले गर्‍यौ।"

सुब्बा बाजे , चस्मा अलि सारे अनि मुस्कुराए - स्थिरताबाट जन्मेको मुस्कान। काईको जस्तो। पुराना ढुङ्गाहरूका लागि। सम्झनाका लागि। उनको मुस्कान ढिलो थियो, वर्षौँको अनुपस्थितिपछि आउने ज्वारभाटा जस्तै। "मैले केही देखिनँ," उसले बिस्तारै भन्यो। "मैले केवल सम्झेँ।"

गाउँभरि खबर फैलियो। एक एक गरी, गाली खाएपछि बच्चाहरू सुटुक्क निस्के जस्तै, एरीका गाउँलेहरूले भेटीहरू फिर्ता गरे। चिउरा । फूलहरू। प्रश्नहरू। उनले अभियान चलाएनन्। गाली गरेनन्। पुराना दिनहरूको बारेमा उपदेशहरू सुनाएनन्। उनले केवल यसो भने: "निको पार्ने धेरै तरिकाहरू छन्।"

एक समय ऊ क्लिनिक बाहिर, घामले न्यानो पारेको होचो ढुङ्गाको किनारमा बसेर आफ्नो बाक्लो, धुवाँयुक्त कालो चिया पिउँदै थियो, जुन चियाले दाउरा र बाल्यकालको स्वाद लिइरहेको थियो। बूढो मानिस, पुरानो मग—ठूलो आकारको, दाउरा भएको, धमिलो एल्युमिनियम, शान्त रहस्य जस्तै झुन्डिएको थियो । डाक्टर पनि उनीसँग सामेल भए। आफ्नै गाढा, तीतो पेय पदार्थ पिउँदै। चिया होइन। सम्झना। तिनीहरूले कुरा गरे। सपनाको बारेमा। निदानको बारेमा। फलाक्ने जडीबुटीहरूको बारेमा, र चिच्याउने हर्मोनहरूको बारेमा। तिनीहरूले ढुङ्गामाथि हावाले घिसारेजस्तै बिस्तारै तर्क गरे। तिनीहरूले स्वीकार गरेको भन्दा बढी कुरामा सहमत भए।

एक दिन, डाक्टरले आफ्नो क्यानभास झोलामा हात हाले र जुटको सानो थैली निकाले। त्यसलाई क्याफिनमा बेरेको प्रार्थना जस्तै धामीको हत्केलामा राखे। भित्र: भुटेको कफीको दाना। तातो। तेलयुक्त। सुगन्धित। जीवन्त। "मेरो घरबाट उपहार," उनले भने। "कुर्गको पाहाडबाट। हामी भन्थ्यौँ कि यसले सुतेका देवताहरूलाई पनि जगाउँछ।" सुब्बा बाजेले थैली नाकमा उठाए। त्यसबाट अनौठो गन्ध आयो। हो। तर अपरिचित होइन। माटोले माटोलाई चिन्यो। जसरी नदीले बादललाई चिन्छ। जसरी ढ्याङ्ग्रोका तालले अपरिचित व्यक्तिको छातीमा प्रतिध्वनि पाउँछ।

अनि एक दिन, घाम जस्तै अघोषित रूपमा, उनकी नातिनी उनीकहाँ आइन्। तीक्ष्ण आँखा भएको। शान्त जिब्रो भएको। " बाजे ," उनले भनिन्। "मलाई सिकाउनुहोस्।" उसले उनलाई हेर्‍यो। उसमा ढ्याङ्ग्रो पहिले नै देख्यो, उसको करङ पछाडि पैतृक सम्पत्ति जस्तै घुमिरहेको थियो। उसले त्यो उसलाई दियो। कुनै विरासत जस्तो होइन। तर प्रश्न जस्तै। छालामा लेखिएको वाचा जस्तै।

ढ्याङ्ग्रोले के सुन्यो

केटीको ज्वरो कम भएको धेरै समयपछि, डाक्टरको जुत्ताले एरीको माटोको कोमलता बिर्सेपछि, नदीले फेरि आफ्नो आवाज सम्झन थालेपछि - ढ्याङ्ग्रो मात्र रह्यो।

ठूलो स्वरमा होइन।

गर्वसित होइन।

त्यत्तिकै।

एक पटक आगो बोकेको ढुङ्गा जस्तै।

सुन्न सिकेको मौनता जस्तै।

त्यो कुनामा बसेको थियो, आधा छायाँ, आधा सम्झना, अझै पनि कोदोको भुसले धुलोले ढाकेको। हरेक रात प्रयोग गरिँदैन। हरेक रोगका लागि आवश्यक छैन। तर तयार, शब्द अघि सास जस्तै। भजन अघिको मौनता जस्तै। सुब्बा बाजेले यो धेरै बजाएनन्। कहिलेकाहीँ, उनकी नातिनी बजाउँथिन्। औँलाहरू अझै अभ्यस्त थिएन, तर स्मरणद्वारा। धुवाँ र अक्षरहरूको गन्ध बोकेका औँलाहरू।

अनि जब उनले त्यसो गरिन्—जब उनले रातो रेखा कोरिन्, पातहरू बालिन्, र पुराना नामहरू बोलाइन्—उपत्यकाले सुन्यो। कुहिरो रोकियो। सपनाको बिचमा कुकुर भुक्न बन्द भयो। क्लिनिकले पनि अलि फरक तरिकाले गुनगुनाउँदै गयो। मानौँ उसलाई पनि याद छ कि यो पहिले झोपडी थियो।

अनि मज्जा र मनसुन बिचमा कतै, विज्ञान र माटोको बिचमा, आवाजहरू फर्कन थाले। उनले पुरानो भाषामा गाएकी थिइन्, आधा मात्र अनुवाद गरिएको - किनभने केही कुराहरू अस्पष्ट रहनुपर्छ। केही सत्यहरू पिन्जडामा रहन चाहँदैनन्।

" स अम्भो युमा, सम्भो नवा ,

कुहिरो-आमा, उनीउघारीको बाटोमा हिँड्न आऊ ।

साम्यो लुङ्गना , साम्यो लेवा ,

हावालाई बाँध। सासलाई बाँध।

नामला थेबे, नावा फेन्डुक ,

हड्डी र जरा, उनको नाम फर्काऊ।

हि हि ... युमा... हि हे …”

अनि जब अन्तिम नोट धमिलो भयो, ढ्याङ्ग्रोले केही बोलेन। यो पहिले नै बोलिसकेको थियो। नदीहरूको नाडीमा बोलेको। जडीबुटीहरूको मौनतामा। त्यो ठाउँमा जहाँ तर्क झुक्छ र स्मृति सुरु हुन्छ ।अनि गाउँले, एक पटकका लागि पनि, यसलाई व्याख्या गरेन। तिनीहरूले केवल सुने। तिनीहरूले केवल सम्झे।

उनिउँदेखि उनिउँ । सासदेखि सास।

ढ्याङ्ग्रोले सम्झेको कुरा कहिल्यै बिर्सिएन।