सिक्किममा लागूऔषध दुरुपयोग र सेवा प्रदायकहरूको भूमिकाको पर्दाफास

लागुपदार्थ दुरुपयोग वैश्विक चिन्ताको विषय बनेको छ, संसारभरी यसको व्यापकता निरन्तर बढ्दै गएको छ। भारत सरकारले तिन प्रमुख स्तम्भहरू- आपूर्ति न्यूनीकरण, माग न्यूनीकरण, र क्षति न्यूनीकरण -मा ध्यान केन्द्रित गर्दै लागुपदार्थ दुरुपयोगको बढ्दो मुद्दासँग लड्न एक व्यापक, बहुआयामिक रणनीति अपनाएको छ:

• आपूर्ति कटौतीमा अवैध पदार्थहरूको उपलब्धता सीमित गर्ने उद्देश्यले विशेष औषधि कानुन र नीतिहरूको निर्माण र कार्यान्वयन समावेश छ। यो दायित्व मुख्यतया गृह मन्त्रालय अन्तर्गतको लागुऔषध नियन्त्रण ब्युरो (एनसिबी) द्वारा सम्हालिएको छ, जसमा विभिन्न केन्द्रीय र राज्य-स्तरीय एजेन्सीहरूको समन्वय रहेको छ।
• क्षति न्यूनीकरणले स्वास्थ्य जोखिमहरू न्यूनीकरणमा, विशेष गरी नसाबाट लागुऔषध प्रयोगकर्ताहरूमाझ (आइडियुएस) एचआईभी प्रसारणको रोकथाममा केन्द्रित छ । यो स्वास्थ्य तथा परिवार कल्याण मन्त्रालय ( एमओच & एफडब्ल्यु ) अन्तर्गत सञ्चालन हुने राष्ट्रिय एड्स नियन्त्रण सङ्गठनद्वारा (एनएसिओ) निरीक्षण गरिएको स्वास्थ्य-उन्मुख पहलहरूको दायरा मार्फत कार्यान्वयन गरिन्छ।
• अन्तमा, माग न्यूनीकरणले रोकथाम, उपचार र पुनर्वास कार्यक्रमहरू मार्फत लागुपदार्थको चाहना र निर्भरता कम गर्ने आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्दछ। यो क्षेत्र सामाजिक न्याय तथा सशक्तिकरण मन्त्रालय ( एमओएसजेई ) -द्वारा व्यवस्थित गरिएको छ। यी समन्वित प्रयासहरूले देशमा लागुपदार्थको दुरुपयोगलाई सम्बोधन गर्न सरकारको संरचित र समग्र प्रतिक्रियालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ (धवन एट अल, २०१७)।

एनसीबीले मणिपुर, पश्चिम बंगाल, बिहार, झारखण्ड, गुजरात, उत्तराखण्ड र जम्मू कश्मीर राज्यहरूलाई अफिमको प्रमुख तस्करीकर्ताको रूपमा पहिचान गरेको छ (एनसीबी, २०२०)। पदार्थ दुरुपयोगको परिमाण प्रतिवेदन (२०१९) ले भारतमा लगभग १.१८ करोड व्यक्तिहरूले शामक र श्वासनलीको प्रयोग गर्ने कुरा प्रकाश पारेको छ। अरुणाचल प्रदेश, छत्तीसगढ, गोवा, पञ्जाब र त्रिपुरा राज्यहरूमा मदिराको प्रयोग सबैभन्दा बढी भएको पाइएको छ भने छत्तीसगढ, दिल्ली, पञ्जाब, सिक्किम र उत्तर प्रदेशमा गाँजाको प्रयोग सबैभन्दा बढी भएको पाइएको छ। अरुणाचल प्रदेश, नागाल्याण्ड, मणिपुर, मिजोरम र सिक्किम जस्ता उत्तरपूर्वी राज्यहरूले पनि सबैभन्दा बढी ओपिओइड र शामकको प्रयोग रिपोर्ट गरेका छन्। भारतको २२ औं राज्य सिक्किमले भारत सरकारको सामाजिक न्याय तथा सशक्तिकरण मन्त्रालय ( MoSJE ) द्वारा २०२० मा सुरु गरिएको राष्ट्रव्यापी पहल - नशा मुक्त भारत अभियान (NMBA) मा सक्रिय रूपमा भाग लिइरहेको छ। हाल यसको दोस्रो चरणमा, कार्यक्रमले सिक्किमका सबै छ जिल्लाहरूलाई लागुपदार्थ दुरुपयोगका लागि अत्यधिक जोखिममा रहेको रूपमा पहिचान गरेको छ। प्रतिक्रियास्वरूप, सिक्किम सरकारको समाज कल्याण विभागले २ जुलाई २०२४ मा औपचारिक रूपमा नशा मुक्त सिक्किम अभियान सुरु गर्‍यो, जसको उद्देश्य राज्यभित्र लागुपदार्थमुक्त समाज निर्माण गर्नु हो। यो अभियानले सिक्किममा लागुपदार्थको बढ्दो दुरुपयोगलाई स्वीकार गर्दछ र माग घटाउने दृष्टिकोण मार्फत मूल कारणहरूलाई सम्बोधन गर्नमा केन्द्रित छ, लागुपदार्थ दुरुपयोग विरुद्धको लडाईमा रोकथाम, जागरूकता र पुनर्स्थापनालाई प्रमुख रणनीतिको रूपमा जोड दिन्छ।

पुनर्स्थापना र पुनर्एकीकरणमा बढी जोड दिएर, संशोधनले लागुऔषधसँग सम्बन्धित हानि कम गर्न मात्र होइन, तर व्यक्तिहरूलाई आफ्नो जीवन पुनर्निर्माण गर्न र योगदानकर्ता सदस्यको रूपमा समाजमा पुन: सामेल हुन मद्दत गर्न पनि खोज्छ।

सिक्किम सरकारले २००६ मा लागु गरेको सिक्किम लागुऔषध विरोधी ऐन (एसएडिए) केन्द्रीय लागुऔषध तथा मनोरोगजन्य पदार्थ (एनडिपिएस) ऐन अन्तर्गत नपरेका औषधि र अन्य पदार्थहरूको दुरुपयोगलाई सम्बोधन गर्ने महत्वपूर्ण कमीहरूलाई पुरा गर्न लागु गरिएको थियो। यो राज्य-विशिष्ट कानुनले सरकारलाई यस्ता पदार्थहरूको उत्पादन, बिक्री, वितरण र कब्जालाई नियमन गर्ने अधिकार दिन्छ, साथै कार्यान्वयन, दण्ड र पुनर्स्थापनाका लागि प्रावधानहरू पनि राख्छ। २०१७ मा एउटा महत्त्वपूर्ण मोड आयो, जब ऐनलाई 'मादक पदार्थ बिक्रीकर्ता', ठूलो मात्रामा लागुऔषधसहित पक्राउ परेको व्यक्ति र थोरै मात्रामा राख्ने 'उपभोक्ता' बिच स्पष्ट भिन्नता छुट्याउन संशोधन गरियो। कानुनी दृष्टिकोणमा यो परिवर्तनले लागुऔषधको प्रयोगसँग सङ्घर्ष गरिरहेका व्यक्तिहरूप्रति बढी नरम र पुनर्स्थापनात्मक दृष्टिकोणलाई अङ्कित गर्‍यो। पुनर्स्थापना र पुनर्एकीकरणमा बढी जोड दिएर, संशोधनले लागुऔषधसँग सम्बन्धित हानि कम गर्न मात्र होइन, तर व्यक्तिहरूलाई आफ्नो जीवन पुनर्निर्माण गर्न र योगदानकर्ता सदस्यको रूपमा समाजमा पुन: सामेल हुन मद्दत गर्न पनि खोज्छ। यस प्रगतिशील दृष्टिकोणको परिणामस्वरूप, गत दशकमा सिक्किमभरि लतमुक्ति, विषाक्तता र पुनर्वास केन्द्रहरू (डिडिआरसी) -मा तीव्र वृद्धि भएको छ, जसले लागुपदार्थ दुरुपयोगका लागि थप मानवीय र प्रभावकारी प्रतिक्रियाप्रति राज्यको प्रतिबद्धतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।

सिक्किमका डिडिआरसीहरूले यस महत्वपूर्ण प्रयासमा प्रमुख सरोकारवालाहरूको रूपमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। लागुपदार्थ पुनर्स्थापना र विषाक्तता हटाउने भनेको लागुपदार्थको निर्भरताका लागि मनोचिकित्सा उपचार हो जसले पदार्थ प्रयोग विकार (एसयुडी) भएका मानिसहरूलाई सामाजिक क्षेत्रमा पुन: एकीकृत गर्दछ। २०२३ मा, सिक्किममा २ आइआरसिए, १ लागुपदार्थ उपचार केन्द्र (डिटिसी), १ लतमुक्ति तथा पुनर्वास केन्द्र, र १ एटिएफ ( ल्हासुङपा र गुरुङ, २०२४) थियो। सोही वर्ष, राज्यमा १५ वटा कार्यात्मक डिडिआरसीहरू थिए जसमध्ये लगभग ६० प्रतिशत केन्द्रहरू निजी गैर-नाफामुखी संस्थाहरूको श्रेणीमा परेका थिए, र २० प्रतिशत निजी-नाफामुखी संस्थाहरूको रूपमा सञ्चालनमा थिए (पूर्वोक्त)। सिक्किमका डिडिआरसीहरूले सेवन, मूल्याङ्कन, र/वा रेफरल सेवाहरू, साथै विषाक्तता हटाउने र पदार्थ दुरुपयोग उपचार प्रदान गर्दछ। सिक्किममा उपचारका अधिकांश घटनाहरूमा मदिराको लत जिम्मेवार छ, जसको पछाडि लागुपदार्थको दुरुपयोग छ। यी डिडिआरसीहरूमा सेवा प्रदायकहरूले रिकभरीलाई समर्थन गर्न, पुनरावृत्ति रोक्न, र लागुपदार्थको दुरुपयोगलाई सम्बोधन गर्न व्यापक सहयोगी प्रयासहरूमा योगदान पुर्‍याउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। चाखलाग्दो कुरा के छ भने, यी प्रदायकहरूमध्ये धेरैजसो व्यक्तिहरू हुन् जसले व्यक्तिगत रूपमा लतसँग लडेका छन्, जुन लागुपदार्थको प्रयोगको इतिहास नभएकाहरूको सङ्ख्याभन्दा धेरै बढी हो।

 "लागुपदार्थ कहिल्यै समस्या थिएन। यो समस्या समाधान गर्ने समाधान थियो। खुशी, दुःख, वा रिस व्यक्त गर्न आवश्यक पर्दा म लागुपदार्थ सेवन गर्थेँ" - पूर्व प्रयोगकर्ता।

 यो शक्तिशाली उद्धरणले एउटा वैकल्पिक दृष्टिकोण प्रदान गर्दछ, जुन एक पूर्व प्रयोगकर्ताले साझा गरेको छ जो अहिले सेवा प्रदायकको रूपमा सेवा गर्दछ। यसले पदार्थ दुरुपयोगको पछाडि अन्तर्निहित भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक कारणहरू बुझ्ने महत्त्वलाई जोड दिन्छ। कथनले प्रकाश पार्छ कि कोही पनि लती बन्ने उद्देश्यले लागुपदार्थ प्रयोग गर्न सुरु गर्दैन, बरु, लागुपदार्थको प्रयोग प्रायः नसुल्झिएका समस्याहरू वा भावनात्मक पीडाको सामना गर्ने संयन्त्रको रूपमा देखा पर्दछ। धेरैका लागि, आफ्नो उपचार पुरा गर्नु गहिरो यात्राको सुरुवात मात्र हुन्छ। पाक्योङका एक सक्रिय सेवा प्रदायकले उद्धृत गरे अनुसार , "केन्द्र आउनु सजिलो छ, निस्केर जानु साह्रो छ " (केन्द्रमा आउन सजिलो छ, तर बाहिर निस्कन धेरै गाह्रो हुन्छ) । गैरसरकारी संस्थाहरूद्वारा सञ्चालित केन्द्रहरू प्रायः सुरक्षित आश्रयस्थल बन्छन्, जहाँ पूर्व बिरामीहरू, केवल सहयोगी वातावरणमा जोडिनाका लागि मात्र होइन, स्वयंसेवा गरेर केही फिर्ता दिनलाई पनि फर्कन्छन् । यसो गर्दा, तिनीहरूले आफ्नो स्वास्थ्यलाभलाई सुदृढ पार्छन् जबकि अरूलाई आफ्नो स्वास्थ्यलाभको माध्यमबाट मद्दत गर्छन्। यसले एउटा शक्तिशाली, सहजीवी सम्बन्ध सिर्जना गर्दछ। केन्द्रहरूले यी व्यक्तिहरूले ल्याएका जीवित अनुभव र सहानुभूतिबाट लाभ उठाउँछन्, जबकि पूर्व-बिरामीहरूले विस्तारित समर्थन प्रणाली र उद्देश्यको भावना प्राप्त गर्छन्। सिक्किममा औपचारिक आउट पेसेन्ट 'आफ्टर केयर' प्रणालीहरू अझै सीमित भएकोले, सहयोगको यो पियर-लेड मोडेलले (Peer-led model) एउटा महत्वपूर्ण कमी पुरा गर्छ, जसले गर्दा निको हुने व्यक्तिहरूलाई बलियो समुदायहरू बनाउन, जवाफदेहिता साझा गर्न र लामो समयसम्म सँगै संयम कायम राख्न अनुमति दिन्छ।

 डिडिआरसीहरूमा धेरैजसो सेवा प्रदायकहरू साइटमा बस्छन् र काम गर्छन्, चौबीसै घन्टा आवासीय हेरचाह प्रदान गर्छन्, प्रायः आफ्नो कर्तव्यभन्दा माथि जान्छन् जबकि केवल सामान्य तलब मात्र पाउँछन्। तिनीहरूमध्ये धेरै युवा छन्, तिनीहरूको सबैभन्दा उत्पादक वर्षहरूमा, र सामान्यतया अविवाहित, एकल पारिवारिक पृष्ठभूमिबाट आएका छन्। तिनीहरूको शैक्षिक यात्रा फरक-फरक हुन्छ, धेरैजसोले वरिष्ठ माध्यमिक तहसम्म अध्ययन गरेका छन्, सानो समूहले स्नातक डिग्री हासिल गरेका छन्। मुट्ठीभरले मात्र प्राविधिक शिक्षा हासिल गरेका छन् वा डिप्लोमा हासिल गरेका छन्, र केहीले यो भूमिकामा पाइला चाल्नु अघि माध्यमिक विद्यालयमा मात्र पुगेका थिए। तिनीहरूको विविध शैक्षिक पृष्ठभूमिको बावजुद, तिनीहरूलाई एकताबद्ध गर्ने कुरा भनेको अरूलाई उनीहरूले पहिले हिँडेको बाटोमा हिँड्न मद्दत गर्ने गहिरो, व्यक्तिगत प्रतिबद्धता हो। लतको प्रत्यक्ष अनुभव गरेका व्यक्तिहरूले प्रायः मानिसहरूसँग सबैभन्दा शक्तिशाली सम्बन्ध बनाउँछन्, किनकि तिनीहरूको व्यक्तिगत कथाहरू समान सङ्घर्षहरूको सामना गरिरहेका अरूहरूसँग गहिरो रूपमा मेल खाने हुन्छन्। एकजना  उत्तरदाताको रूपमा, पाक्योङका निवासीले मार्मिक रूपमा भने, " कतिले सुनेर बुझ्छ , कतिले भनेर बुझ्छ , हामीले चेतेर बुझेको हो ” 

सेवा प्रदायकहरूका चुनौती

 “ भनेको जस्तो सर्भिस प्रोभाइड गर्नु पाएको छैन छैन " (अपेक्षित सेवा प्रदान गर्न असमर्थ) - सेवा प्रदायक, जीवन मार्ग II, जोरथाङ ।

 सेवा प्रदायकहरूले आफ्नो कामको क्रममा धेरै चुनौतीहरूको सामना गर्छन्। धेरै व्यक्तिहरूले महसुस गरे कि कलङ्क र भेदभावको भारी भावना पदार्थ दुरुपयोग र लतको गलत धारणा र रूढीवादी बुझाइबाट उत्पन्न हुन्छ। एक उत्तरदाताले भने, "पुनर्वासलाई दोस्रो जेलको रूपमा हेरिन्छ" वा अझ "बिरामीहरूलाई पुनर्वासमा पठाउनु भन्दा जेल पठाउनु राम्रो हो", जसले पुनर्वासमा प्रवेश गर्दा व्यक्तिले शान्त रहन सफल भए पनि उनीहरूको प्रतिष्ठालाई कलङ्कित गर्छ भन्ने सङ्केत गर्दछ। प्रायः, बिरामीहरूलाई उनीहरूको इच्छा विरुद्ध पुनर्वास केन्द्रहरूमा भर्ना गरिन्छ, जसले गर्दा कर्मचारीहरूप्रति आक्रोश र प्रतिरोधको भावना उत्पन्न हुन्छ। यो हिंसात्मक प्रकोप, रिसको समस्या र केही अवस्थामा, आत्म-हानि गर्ने व्यवहारको रूपमा प्रकट हुन सक्छ, जसले गर्दा रिकभरी प्रक्रियालाई व्यवस्थापन गर्न अझ गाह्रो हुन्छ। फ्रिडम फेसिलिटी सेन्टरका संस्थापक श्री केसी निमाले साझा गर्नुभयो कि बिरामीहरूका लागि सबैभन्दा ठुलो कठिनाइहरूमध्ये एउटा व्यक्तिगत स्वतन्त्रतालाई अचानक गुमाउनु हो। परिचित परिवेश र दिनचर्याबाट टाढा नियन्त्रित वातावरणमा हुनु धेरैका लागि मानसिक रूपमा थकाउने र भावनात्मक रूपमा भारी हुन सक्छ। उपचारको यो प्रारम्भिक चरण प्रायः एक महत्त्वपूर्ण बाधा बन्छ, किनकि बिरामीहरूले संरचना, नियमहरू, अनि विथड्रवल र आत्म-प्रतिबिम्बको आन्तरिक युद्धमा समायोजन गर्न सङ्घर्ष गर्छन्। यसमाथि अझ, धेरै परिवारका सदस्यहरूमा पुनर्वास केन्द्रहरूको भूमिका र सीमितताहरूको स्पष्ट बुझाइको अभाव हुन्छ, जसले गर्दा थप तनाव सिर्जना हुन्छ। केही परिवारहरूले सहयोग गर्छन्, धेरैले बिरामीहरू पूर्ण रूपमा निको हुने अपेक्षा गर्छन् र अपेक्षित परिणामहरू पुरा नभएमा उपचार केन्द्रहरूको अक्षमता औँल्याउने गर्छन्। यस्तो अवस्थामा, जब बिरामीको व्यवहारले आफू वा अरूका लागि जोखिम निम्त्याउँछ, केन्द्रहरूसँग कहिलेकाहीँ सम्बन्धित सबैको सुरक्षा र कल्याणलाई प्राथमिकता दिँदै, व्यक्तिलाई डिस्चार्ज गरेर उनीहरूको परिवारमा फिर्ता गर्नु बाहेक अरू कुनै विकल्प हुँदैन।

एक उत्तरदाताले भने, "पुनर्वासलाई दोस्रो जेलको रूपमा हेरिन्छ" वा अझ "बिरामीहरूलाई पुनर्वासमा पठाउनु भन्दा जेल पठाउनु राम्रो हो", जसले पुनर्वासमा प्रवेश गर्दा व्यक्तिले शान्त रहन सफल भए पनि उनीहरूको प्रतिष्ठालाई कलङ्कित गर्छ भन्ने सङ्केत गर्दछ।

धेरैजसो केन्द्रहरूले मुख्यतया पुरुष बिरामीहरूलाई सेवा प्रदान गर्छन् भने केही केन्द्रहरूले महिलाहरूलाई पनि उपचार सेवा विस्तार गर्न थालेका छन्। तीमध्ये, निवास महिला पुनर्वास र डिटक्सिफिकेसन समाज, सिक्किमको एक मात्र समर्पित महिला पुनर्वास केन्द्रको रूपमा खडा छ। दिदीबहिनी रिन्जिङ भुटिया र ओङ्मु भुटियाद्वारा सञ्चालित, निवासले अरुणाचल प्रदेशका प्रायः बिरामीहरूलाई सेवा दिएर सुरु गरेको थियो, तर हालसालै स्थानीय महिलाहरूले मद्दत खोज्ने क्रम बढेको देख्न थालेको छ। यी मध्ये धेरैजसो महिलाहरू मदिराको लतको उपचारका लागि आउँछन्। सिक्किममा लागुपदार्थको लत विरुद्धको लडाईमा एक प्रमुख महिला व्यक्तित्व रिन्जिङले धेरै महिला बिरामीहरूको पृष्ठभूमिमा फरक ढाँचाहरू देखेकी छिन्। उनले पूर्ण-महिला केन्द्र स्थापना गर्ने प्रयास गर्दा सामना गरेको कलङ्क र प्रतिरोधको बारेमा स्पष्ट रूपमा बोलिन्। जब उनी केन्द्रका लागि भवन खोज्न निस्किन्, समुदायका धेरै मानिसहरू, आफ्नो इलाकामा पुनर्वास सुविधाको बसाइने कुरोदेखि डराएर, आशङ्कित थिए। यो व्यापक हिचकिचाहट र सामाजिक निर्णयको कारण उपयुक्त ठाउँ खोज्न  उनलाई एक वर्ष लाग्यो, केन्द्रले अन्ततः फेब्रुअरी २०२३ मा आफ्नो ढोका खोल्यो। बिरामीहरूमा पनि, डर र गलत धारणाहरू कायमै छन्। धेरै महिलाहरू यस्तो उपचार सुविधामा प्रवेश गर्दा उनीहरू दुर्व्यवहार वा शारीरिक आक्रमणको सिकार हुन सक्छन् भनेर उपचार लिन हिचकिचाउँछन्, चिन्तित छन् । यसलाई अझ जटिल बनाउन पारिवारिक सहयोगको अभाव छ, जुन रिन्जिङले सफल र पूर्ण निको हुनाका लागि प्रमुख बाधाको रूपमा चिन्हित गर्छिन्। उनी जागरूकता अभियानको महत्त्वलाई स्वीकार गर्छिन्, तर उनी चेतावनी दिन्छिन् कि ग्रामीण क्षेत्रहरूमा, यस्ता पहलहरू कहिलेकाहीँ उल्टो हुन सक्छन्, अनजानमा लागुपदार्थको प्रयोगलाई रोक्नुको सट्टा यसको बारेमा जिज्ञासा जगाउँछ। उनी अनुसार, टुटेको परिवार, आफन्त वा परिवारका सदस्यहरूद्वारा यौन दुर्व्यवहार, र घरेलु द्वन्द्वहरू महिलाहरूलाई लागुपदार्थको प्रयोगतर्फ डोऱ्याउने प्रमुख कारणहरू हुन्। आत्म-प्रेरणा दीर्घकालीन पुनर्लाभलाई दिगो बनाउनको लागि एक महत्वपूर्ण कारक हो भन्ने कुरोमा जोड दिँदै उनी विश्वास गर्छिन् कि  एक समग्र पुनर्लाभ कार्यक्रम प्रत्येक व्यक्तिका लागि तयार हुनुपर्छ ।

डिडिआरसीहरूको प्रयाससँगै, निको हुने प्रयोगकर्ताहरू बिचको बढ्दो एकताबाट दुई प्रमुख संस्थाहरू देखा परेका छन्: रिकभरिङ युजर्स नेटवर्क (आरयुएन) अफ सिक्किम, र सिक्किम ड्रग युजर्स फोरम (एसडियुएफ)। दुवै संस्थाहरूले एसयुडीबाट प्रभावित व्यक्तिहरूको आवाजलाई बढावा दिन, उनीहरूको चिन्तालाई अगाडि ल्याउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएका छन्। थप रूपमा, नागरिक समाज सङ्गठनहरू र सरोकारवाला नागरिकहरू पनि सिक्किममा लागुपदार्थ दुरुपयोग विरुद्धको लडाईमा अगाडि बढिरहेका छन्। जोरथाङको माझीगाउँबाट आमा पार्टीको रूपमा परिचित ड्रग सफाई अभियान, लागुपदार्थ सम्बन्धी अपराध , बारम्बार झगडा, दिउँसो हुने चोरी र इलाकामा लागुपदार्थ दुरुपयोगको बढ्दो उपस्थितिको प्रतिक्रियामा देखा परेको उल्लेखनीय ग्रासरुट पहल हो। यो सबै महिला नेतृत्वको पहल हो, जसले एजेन्सी, साहस र सामुदायिक नेतृत्वको शक्तिशाली दाबी प्रदर्शन गर्दछ, जसले लागुपदार्थ दुरुपयोग विरुद्धको लडाईमा महिलाहरूको सामूहिक कार्यले कसरी अर्थपूर्ण र दिगो प्रभाव पार्न सक्छ भन्ने कुराको एक आकर्षक उदाहरणलाई प्रस्तुत गर्दछ। त्यस्तै, मेल्ली बजारमा सुरु गरिएको लागुपदार्थ विरोधी स्क्वाड बढ्दो लागुपदार्थ समस्याका लागि अर्को प्रभावकारी समुदाय-सञ्चालित प्रतिक्रियाको रूपमा खडा छ। एक पञ्चायत सदस्य र सरोकारवाला नागरिकहरूको समूहद्वारा सुरु गरिएको यो पहलले तल्लो तहमा लागुपदार्थ दुरुपयोगलाई सम्बोधन गर्न स्थानीय जिम्मेवारी र नागरिक संलग्नताको बढ्दो भावनालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।

लतसँग सङ्घर्ष गरिरहेको व्यक्ति प्रायः हाम्रो समाज भित्रका गहिरा, रोगजनक अवस्थाहरूको दुर्भाग्यपूर्ण सिकार हुन्छ, र सहानुभूति, समझ र सम्मानका साथ उसलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ।

लतसँग सङ्घर्ष गरिरहेको व्यक्ति प्रायः हाम्रो समाज भित्रका गहिरा, रोगजनक अवस्थाहरूको दुर्भाग्यपूर्ण सिकार हुन्छ, र सहानुभूति, समझ र सम्मानका साथ उसलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ। प्रभावकारी हस्तक्षेपका लागि वैज्ञानिक रूपमा आधारित, समग्र दृष्टिकोणहरू आवश्यक पर्दछ जसले लतको उपचार मात्र गर्दैन तर अन्तर्निहित सामाजिक, भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक कारकहरूलाई पनि सम्बोधन गर्दछ। यस क्षेत्रमा काम गर्ने व्यक्ति र संस्थाहरूद्वारा गरिएका अथक प्रयासहरूको निरन्तर समर्थन र अन्वेषणको तत्काल आवश्यकता छ। चाहे त्यो केन्द्र प्रमुखहरू हुन्, नागरिक समाज समूहहरू हुन्, वा प्रतिबद्ध समुदायका सदस्यहरू हुन्, धेरैले आशा र लचिलोपनका साथ यस उद्देश्यमा आफूलाई समर्पित गर्न जारी राख्छन्। तिनीहरूको अटल आशावादले साझा विश्वासलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ कि, समयसँगै, तिनीहरूको प्रयासले समाजमा एकै समयमा सकारात्मक, रूपान्तरणकारी परिवर्तन, र स्वास्थ लाभको कथा जन्माउनेछ।

सन्दर्भ:

• लागुऔषध नियन्त्रण ब्युरोको वार्षिक प्रतिवेदन, २०२०।
• अम्बेकर ए, अग्रवाल ए, राव आर, मिश्रा एके, खण्डेलवाल एसके, र चड्डा आरके [भारतमा पदार्थ प्रयोगको हद र ढाँचा सम्बन्धी राष्ट्रिय सर्वेक्षणका लागि अनुसन्धानकर्ताहरूको समूहको तर्फबाट] (२०१९)। भारतमा लागुपदार्थ प्रयोगको परिमाण । नयाँ दिल्ली: सामाजिक न्याय तथा सशक्तिकरण मन्त्रालय, भारत सरकार।

ल्हाचुङपा , एनसी र भी गुरुङ (२०२४)। सिक्किममा लागुपदार्थ दुरुपयोग, लत र पुनर्वास: प्रतिवेदन २०२४। लागुपदार्थ दुरुपयोग नियन्त्रणको लागि राष्ट्रिय कोष। राजस्व विभाग। अर्थ मन्त्रालय। भारत सरकार।