ल्यामल्यामे: लोकप्रिय संस्कृति अनि उनको कथाको पुन: व्याख्या

जुन २०१० मा, 'ल्याम्लामे' गान्तोकमा चर्चाको विषय थियो। बनझाँक्री झरनामा खिचेको एक बालकको तस्बिर नै चर्चाको मुख्य कारण थियो। ब्लगस्पट ‘प्राउड टु बी ए सिक्किमिज’ -ले एउटा लेख प्रस्तुत गर्‍यो- “झरनामा केटाको पछाडि भुताहा छवि!” (२०१०)। मैले आजसम्म सम्झनामा रहेको त्यो डरलाग्दो कथा यस प्रकार छ: “बालकले आफ्ना आमाबुवासँग बनझाँक्री झरनाको भ्रमण गरेको थियो र सुरुमा रमाइलो गरिरहेथ्यो र खेलिरहेको थियो तर अचानक उसले आफ्ना आमाबाबुलाई छोडेर घर फर्कन अनुरोध गऱ्यो। घर फर्कने क्रममा, बच्चा बिरामी पऱ्यो, र पछि राती उनको मृत्यु भयो। उनको निधन भएको केही दिनपछि, जब बनझाँक्री झरनामा खिचिएको उनको तस्बिर धुलाइयो, ल्याम्ल्यामेको एक हल्का देखिने छवि देखिन्थ्यो।" ल्याम्ल्यामे खोलाको छेउमा बसोबास गर्दै बालबालिकाहरू खाने गरेको बताइन्छ । मानिसहरूले भने, "उसले बच्चाको आत्मा खाएको हुनुपर्छ, त्यसैले उनको मृत्यु भयो।"

 यो तस्बिर चाँडै सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भयो, यो ल्याम्ल्यामेको डरलाग्दो अस्तित्वको प्रमाण जस्तो देखिन्थ्यो। ल्याम्ल्यामेका विभिन्न कथा सुन्दै हुर्किएकी उनी बनझाँक्री झरनामा बस्छिन् भन्ने सोच्दा पनि डर लाग्थ्यो । तर, घटनापछि निकुञ्जमा पर्यटक वा ग्राहक घटेको तथ्याङ्क भने छैन। तर, केही वर्षदेखि पार्क बन्द रहेको स्थानीयलाई थाहा छ । पछि, पार्क पुन: सुरु गरियो र विभिन्न साहसिक खेलहरू राखियो। उक्त तस्बिरमा रहेको, बालक को हो र बालकको मृत्यु भएको हो वा होइन भन्ने विषयमा कुनै अनुसन्धान भएको छैन । सायद, यो तस्बिर कसले सेयर गर्‍यो र कसरी भाइरल भयो, कसैलाई थाहा छैन। जे होस्, यो घटनाले  बनझाँक्री र ल्याम्ल्यामेको लगभग बिर्सिएको मौखिक लोककथालाई सतहमा ल्यायो।

बनझाँक्री अनि ल्याम्ल्यामे: एक झाँक्री जोडी

सिक्किम, दार्जिलिङ, कालिम्पोङ र नेपालमा विभिन्न रूप र शैलीहरूमा धेरै आदिवासी समुदायहरूले अभ्यास गर्ने मुख्य विश्वासहरूमध्ये एक हो शामनवाद।सामनहरू वा धामी-झाँक्री परम्परागत विश्वासका वैद्यहरू हुन्, जो या त विशेष शक्ति प्राप्त वा मानिसहरूको रोग निको पार्ने अभ्यासहरू सिक्छन्। प्रचलित बुझाइ अनुसार विभिन्न प्रकारका समनहरू छन्: पारिवारिक वंशबाट चल्ने समनहरू, भुइफुट्टा (कुनै गुरु नभएका) एक व्यक्ति जो आवश्यक शक्ति प्राप्त गरेर शमन बन्छन्, र जसले शिक्षक वा गुरुबाट झाँक्री विद्या अभ्यास गर्छन्। ती मध्ये, सबैभन्दा पवित्र र शक्तिशाली झाँक्री ती हुन् जसलाई बनझाँक्रीले सिकाएको हुन्छ। बनझाँक्री एक मिथकीय चरित्र हो, जसलाई मानवजातिलाई बचाउन सक्ने ज्ञानको रक्षकको रूपमा लिइन्छ। पत्रकार दत्त (२०२३) ले बनझाँक्रीलाई "सूर्यको वंशज मानिने छोटो, जङ्गली, बाँदर जस्तो चालबाज" भनेर वर्णन गरेका छन्। उनका कान ठुला र लामा, उनको अनुहार र हत्केला बाहेक उनको सम्पूर्ण शरीर रौँले ढाकेको, र उनले ढ्याङ्ग्रो भनिने सुनौलो फर्मा भएको छालाको वाद्य बजाउँछन्”।

आज पनि, यो हाम्रो आधुनिक जीवनको साथसाथै, हामीलाई मार्गदर्शन गर्ने र सुरक्षा गर्ने आध्यात्मिक प्राणीहरूका यी कथाहरूद्वारा निर्मित समानान्तर संसार एकै साथ अवस्थित छ। त्यसैले बनझाँक्री अनि ल्याम्ल्यामेबारे कुनै पनि सूचना आएपछि जनताले विश्वास गर्छन् ।

बनझाँक्री नामले उनी बस्ने ठाउँ, बनको अर्थ जङ्गल र झाँक्रीको अर्थ समन भन्ने सङ्केत गर्छ। बनझाँक्रीलाई सधैँ परोपकारी पिताको रूपमा मानिन्छ जसको ज्ञानले मानिसहरूलाई अँध्यारो ऊर्जाबाट बचाउन सक्छ। उसले प्राकृतिक औषधि सिकाउँछ र आफ्नी पत्नी ल्याम्ल्यामेबाट आफ्ना चेलाहरूलाई बचाउन छल गर्ने शक्ति हुन्छ। उनकी श्रीमती ल्याम्ल्यामे, बन्झाक्री मार्फत मात्र उल्लेख गरिएको छ, उनी विशेष गरी उनको पुरुष समकक्ष भन्दा धेरै खतरनाक भनेर वर्णन गरिएको छ। पाहाडका धेरै मानिसहरूका लागि यी मिथकीय पात्रहरू अवास्तविक होइनन्। सामूहिक कल्पना/सामूहिक मनोविज्ञानले यी मिथकीय आकृतिहरू वास्तविक हुन्, र जो हामीमाझ अज्ञातसमानान्तर ब्रह्माण्डमा बाँचिरहेको छ भन्ने विश्वास गरिन्छ। आज पनि, यो हाम्रो आधुनिक जीवनको साथसाथै, हामीलाई मार्गदर्शन गर्ने र सुरक्षा गर्ने आध्यात्मिक प्राणीहरूका यी कथाहरूद्वारा निर्मित समानान्तर संसार एकै साथ अवस्थित छ। त्यसैले बनझाँक्री अनि ल्याम्ल्यामेबारे कुनै पनि सूचना आएपछि जनताले विश्वास गर्छन् ।

ल्याम्ल्यामे: उनको कथा र पुरुषकेन्द्रित परिप्रेक्ष्य

सामान्य कथाहरू, किंवदन्तीहरू, वा झाँक्री दम्पतीको वरिपरि घुम्ने लोक कथाहरू बनझाँक्रीले "कुनै घाउ र चिन्ह नभएको बच्चालाई अपहरण गर्नेछन्, त्यसपछि उसलाई मानिसजातिलाई निको पार्न सक्ने शक्तिहरू सिकाउने र ग्रहण गर्न दिनेछन्, सामान्यतया बोक्सीविद्यामा तालिम दिनेछन्" (प्रफुल, २०२०) । पछि, उसले बच्चालाई मानव संसारमा फर्काउनेछ, सामान्यतया, यस्तो प्रशिक्षण अवधि एक महिनासम्म रहन्छ। यो सिकाइ अवधिभर बच्चालाई खान आतुर हुने ल्याम्ल्यामेबाट सधैँ बनझाँक्रीले बचाउनु पर्ने हुन्छ । ‘दार्जिलिङ क्रोनिकल्स’ (२०१९) मा लेख्ने एक अनाम अतिथि लेखकले हामीलाई यी कथा वा किंवदन्तीहरूको रूपरेखा दिन्छ, जसले सधैँ यस कथालाई पछ्याउँछ:

"बन-झाक्री-नीले खेदे भनाए, उकालो नभाग्नू, ओह्रालो भाग्नू।" निर्दोष अनि अज्ञानी मान्छेले किन भनेर सोध्न सक्छन्। अलिकति हिचकिचाहट पछि, एक काँचो जवाफ आउँछ; बन-झाक्री-नी को दुध लामो-लामो हुन्छ, उकालो खेद्न परे घाँटीमा बेह्री हाल्छ, तर ओह्रालो खेद्दा त्यो भारी भएर आफै लड्छ (उनको स्तन यति ठुलो हुन्छ कि उसले बच्चाहरूलाई ओह्रालो पछ्याउन सक्दैन किनकी उसको स्तनको भारले आफै लडछिन्। तर उकालो खेद्न परे उनले स्तनलाई आफ्नो घाँटीमा बेरेर कुद्न सजिलो हुन्छ)। बाल्यकालको निर्दोषिता यस्तो थियो कि, जमिनसम्म झुल्ने ठुला- ठुला स्तनहरू युक्तिगत नै लाग्थ्यो।"

ल्याम्ल्यामेको वर्णन भयावह छ तर एक अनौठो र हाइपरसेक्सुअल छवि पनि सिर्जना गर्दछ। कथा सुनाउने सत्रहरूमा, ल्याम्ल्यामेको वर्णन भन्दा पहिले अलिकति हिचकिचाहट हुन्छ। महिला चरित्रको अति-लैङ्गिकीकरण आदिवासी समुदायका लागि नौलो होइन, महिला भुत वा देवताहरूलाई हाइपरसेक्सुअलाइज्ड विवरणसहित ‘खतरनाक शरीर’-का रूपमा हेरिन्छ।

यो कथा बारम्बार भनिएको छ। कालेबुङको गल्लीहरूमा सेट गरिएको, दिसान्त प्रधानको मिश्रित माध्यमको नेपाली चलचित्र दन्त्ये कथा (मौखिक कथाहरू) उही मार्ग भएर अघि बढ्छ। फिल्मको सुरुवात हजुरआमा र नातिनीबिचको कुराकानीबाट हुन्छ। हजुरआमाले भनिन्, "तिमी र तिम्रा साथीहरूलाई साँझ वा सूर्यास्तको समयमा सुसिला नबजाउने मेरो चेतावनी यही कारण थियो। तिम्रो हराएको भाइलाई बनझाँक्रीले अपहरण गरेको हुन सक्छ, जसले सामान्यतया साँझको समयमा सुसिला बजाउँथ्यो। छोराछोरी खाने उनको श्रीमती बनझाँक्रीनी वा ल्याम्ल्यामे भनिन्छ” (स्व-अनुवाद)। उनले यो पनि उल्लेख गरे कि ल्याम्ल्यामेको स्तन "सामान्यतया लामा र ठुला" हुन्छन्। ल्याम्ल्यामेको ज्ञात कथा यस कथामा बुनिएको छ।

महिलाको स्थिति राम्रो बनेको छ, तर महिलाहरू विरुद्ध धेरै हिंसात्मक र भेदभावपूर्ण प्रथाहरू जस्तै तिनीहरूको 'अन्यकरण' विभिन्न परम्परागत अभ्यासहरूमा जरा गाडिएको छ र जारी छ। हुनसक्छ, लोककथा वा किंवदन्तीहरू समुदायको इतिहास र सांस्कृतिक अभ्यासहरू बुझ्नमा मात्र सीमित छैनन् तर यसले समुदायमा गहिरो जरा गाडिएको लैङ्गिक अभ्यास र प्रतीकात्मक हिंसा जस्ता विभिन्न स्पेक्ट्रमहरू स्वीकार गर्न मद्दत गर्दछ।

ल्याम्ल्यामेको वर्णन भयावह छ तर एक अनौठो र हाइपरसेक्सुअल छवि पनि सिर्जना गर्दछ। कथा सुनाउने सत्रहरूमा, ल्याम्ल्यामेको वर्णन भन्दा पहिले अलिकति हिचकिचाहट हुन्छ। महिला चरित्रको अति-लैङ्गिकीकरण आदिवासी समुदायका लागि नौलो होइन, महिला भुत वा देवताहरूलाई हाइपरसेक्सुअलाइज्ड विवरणसहित ‘खतरनाक शरीर’-का रूपमा हेरिन्छ। ‘चुँडेल’, ‘डायन’, र हिन्दू देवताको देवी ‘काली’ पनि प्रायः जादुइ दुनियासँग सम्बन्धित छन् र रक्तपिपासु र खतरनाक भनेर वर्णन गरिएका छन्। ती तिनमध्ये ‘काली’-को तस्बिर ल्याम्ल्यामेसँग मिल्दोजुल्दो छ। टबलर (२००१) -ले कालीलाई "रातो आँखा, गाँसिएको कपाल, लटकिएको स्तन, कमजोर शरीर, उनको मुखबाट रगत टप्किएको, उनको घाँटी र कम्मर वरिपरि मानव टाउको, कानमा झुम्का जस्तै झुन्डिएका मृत शिशुहरू" भएको वर्णन गरेको छ, जुन ल्याम्ल्यामेको छविसित मेल खान्छ। यद्यपि, कालीलाई देवता, मातृ उद्धारकर्ता र रक्षकको रूपमा प्रदान गरिएको शक्ति र सम्मान ल्याम्ल्यामेका लागि कतै पाइँदैन। यहाँ हामी देख्छौ "लैङ्गिक सम्बन्ध, निस्सन्देह पितृसत्तात्मक र पूर्णतया पुरुषकेन्द्रित अवधारणालाई अनियन्त्रित लादिएको- र त्यसैले खतरनाक र भयावह - महिला लैङ्गिकता" (टबलर, २००१)। त्यस्ता अभ्यासहरूले ल्याम्ल्यामे जस्ता पात्रहरूको जन्म गराउँछ जो भयपूर्ण दिने, खतरनाक र स्वतन्त्र हुन्छ। यसले आदिवासी समाज लैङ्गिक सम्बन्धमा अगाडि बढ्ने बाटो हुन सक्छ कि सक्दैन भन्ने बहस सुरु गर्छ। महिलाको स्थिति राम्रो बनेको छ, तर महिलाहरू विरुद्ध धेरै हिंसात्मक र भेदभावपूर्ण प्रथाहरू जस्तै तिनीहरूको 'अन्यकरण' विभिन्न परम्परागत अभ्यासहरूमा जरा गाडिएको छ र जारी छ। हुनसक्छ, लोककथा वा किंवदन्तीहरू समुदायको इतिहास र सांस्कृतिक अभ्यासहरू बुझ्नमा मात्र सीमित छैनन् तर यसले समुदायमा गहिरो जरा गाडिएको लैङ्गिक अभ्यास र प्रतीकात्मक हिंसा जस्ता विभिन्न स्पेक्ट्रमहरू स्वीकार गर्न मद्दत गर्दछ।

ल्याम्ल्यामे वा काली जस्ता छविहरूले 'अन्य' वा महिलाहरूलाई नियन्त्रण गर्न आवश्यक रहेको प्रायोजित गर्छ, किनकि नियन्त्रणको अभावको परिणामस्वरूप त्यस्ता डरलाग्दो छविहरू निर्मित गर्छ। तुलनामा दुवै पात्रहरू मुक्त, स्वतन्त्र र प्रभावशाली छन्। दुवैका पतिहरू छन्, जसलाई प्रायः संसारको संरक्षक मानिन्छ। शिव र बनझाँक्री शक्तिशाली र उग्र पत्नीहरू भएका रक्षकहरू हुन् जसले समाजको कल्याणका लागि विभिन्न स्तरहरूमा काम गर्छन्, यी पुरुष व्यक्तित्वहरू महिला आकृतिहरू नियन्त्रण गर्न जिम्मेवार छन्। प्रो. टोब्लर (२००१) ले प्रकाश पारेका छन् कि विभिन्न समाजहरूका लागि, चाहे त्यो पश्चिम होस् वा एसिया, समाजमा महिलाको भूमिका पितृसत्तात्मक र पुरुषकेन्द्रित विश्वासमा निहित हुन्छ। त्यस्ता पुरुषकेन्द्रित परिप्रेक्ष्यहरूले महिलाहरूलाई अमानवीय बनाउँछ, 'अन्य' र विशेष गरी राक्षसको पहिचान निर्माण गर्दछ।

ल्यामल्यामे भन्दा बनझाँक्रीले धेरै महत्त्व पाउँछ भन्ने कुरा सत्य हो । ल्यामल्यामे को अर्को नाम बनझाँक्रीनी हो, अक्षरलाई तोड्दा पाइने ‘नी’ प्रत्ययले नारी बुझिन्छ। तसर्थ, बन्झाक्रीको एक महिला संस्करण, तर धेरै भिन्नताहरूको बाबजुद, उनी केवल उनको समकक्षको रूपमा बुझिन्छन्।

महिलाको अमानवीकरण धर्ममा, विशेष गरी हिन्दू धर्ममा गहिरो जरा गाडिएको छ। मनुस्मृति जस्ता ग्रन्थहरूमा उल्लेख गरिएको छ, "महिला र नारीको लैङ्गिकता पुरुषद्वारा नियन्त्रित नभएमा र विवाह र मातृत्वको सीमितताभित्र नरहेमा खतरनाक हुन्छ" (टोबलर, २००१)। त्यसैले वरपरका कथा र पौराणिक कथाहरू पनि स्वीकार्य मानिन्छन्। त्यस्ता पात्रहरूको लागि, तिनीहरूको समकक्षले पहिलो हात लिन्छ। किन्सले (१९८६) जोड दिन्छन्, पुरुष देवताहरु जस्तै, असङ्ख्य र विविध देवी आकृतिहरूमध्ये प्रत्येक - चाहे देवताहरूका पत्नीहरू वा कुनै पनि पुरुष देवताहरूको स्वतन्त्रताको व्यक्तिगत, सुसङ्गत मिथकीय कथा र धर्मशास्त्र छ, यद्यपि देवीहरूलाई धार्मिक अध्ययन छात्रवृत्ति र हिन्दू धर्मशास्त्रमा तिनीहरूको पुरुष समकक्षहरू भन्दा धेरै कम ध्यान प्राप्त भएको छ (टोबलर, २००१)। ल्यामल्यामे भन्दा बनझाँक्रीले धेरै महत्त्व पाउँछ भन्ने कुरा सत्य हो । ल्यामल्यामे को अर्को नाम बनझाँक्रीनी हो, अक्षरलाई तोड्दा पाइने ‘नी’ प्रत्ययले नारी बुझिन्छ। तसर्थ, बन्झाक्रीको एक महिला संस्करण, तर धेरै भिन्नताहरूको बाबजुद, उनी केवल उनको समकक्षको रूपमा बुझिन्छन्।

ल्याम्ल्यामे: समकालीन लोकप्रिय संस्कृतिको प्रतिनिधित्व

सोनिया थापाको पोडकास्ट ‘बनझाँक्री- भाग एक र दुई’ मा प्रस्तुत निनो, एक जिज्ञासु र शरारती केटा हो, जो कथाहरू भनेपछि हुरुक्क हुन्छ। मोड तब आउँछ जब निनोकी बोजु (हजुरआमा) भन्छिन्, “बनझाँक्रीलाई म जस्तो बुढापाकामा होइन, तिमीजस्ता बालबालिकामा चासो छ । उसले तिमीलाई समात्नेछ, तिम्रो टाउको काट्नेछ र तिम्रो रगत पिउनेछ। जबकि उनकी श्रीमती ल्याम्ल्यामेले बच्चालाई लुकाएर बचाउने हो ।” ज्ञात कथाभन्दा यो भिन्न रूपले ल्याम्ल्यामेलाई मानवीय विशेषता दिन्छ। यसबाहेक, निनो र उनका साथीहरूले बनझाँक्री र ल्याम्ल्यामेको चित्र कोर्छन्। रेखाचित्र फेला परेपछि इतिहास शिक्षिका रेखाले निनोलाई थप्पड हानेकी थिइन्,  किनभने ल्याम्ल्यामेको रेखाचित्र ‘स्पष्ट रूपमा’ कोरिएको थियो। मिस रेखा गर्भवती थिइन् र उनले यो उनको छवि हो भन्ने सोचिन्। यसले यो पनि देखाउँछ कि लोकप्रिय लोककथाहरूले महिला शरीरको चित्रणमाप्राय: अपमानजनक छवि विकास गर्दछ र निश्चित महिला शरीरका अङ्गहरूको अत्यधिक लैङ्गिकीकरणमा सीमित हुन्छ।

नेपाली लोक पोडकास्टको युट्युबमा नेपाली भाषामा अर्को काल्पनिक कथा ‘हिमालयन लोकगीत नेपाली दाँते कथा: लाम्लामे’ शीर्षकमा नेपाली लोक पोडकास्टले लाम्लामेको जन्मको उत्पत्ति र सङ्केत गरेको छ। “आमा खोलामा पानी लिन जान्छिन्, खोलाको छेउमा खेलिरहेको छोरा डुबेर मर्छ । हतारमा छोरीलाई खोलाको छेउमा छोडेर छोरालाई बचाउन दौडिन्छिन् । उनको प्रयास असफल भएपछि, उनी मद्दतको लागि दौडिन्। तर खोला किनारमा पुगेपछि छोरी पनि हराएको थाहा पाए । घटना श्रीमानलाई सुनाएपछि गाउँलेहरू बच्चाको खोजीमा खोला किनारमा पुग्छन् । उनीहरूलाई भेट्टाउन नसकेपछि आमाले नै बालबालिकामाथि केही नराम्रो गरेको हुनसक्ने गाउँलेहरूलाई लाग्छ। उनीहरूले श्रीमतीलाई आरोप लगाएर सजाय स्वरुप हात खुट्टा बाँधेर खोलामा फालिदिए । खोलामा फ्याँकिएको निर्दोष महिला ल्याम्ल्यामेमा परिणत भएको विश्वास गरिन्छ।

ल्याम्ल्यामेको झोलिने स्तन पनि एक छवि हो जसले उनलाई खराब आमा वा असफल आमाको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ। ल्याम्ल्यामेका यी कथाहरू उनको अपमानजनक प्रस्तुतिको रूपमा लोकप्रिय छैनन्। सामान्य किंवदन्तीमा सँधै सामनिक अभ्यास र दाताको रूपमा बनझाँक्रीको कथा छ। यसैबिच, ल्याम्ल्यामेलाई क्रोध, हिंसा, मानसिक रोग र विक्षिप्तता चित्रण गर्ने महिलाको रूपमा हेरिन्छ।

अन्य कथाहरू भन्दा फरक, यो कथाले ल्याम्ल्यामेको उत्पत्ति वर्णन गर्ने पहिलो कथा थियो। यो सोनियाको कथासँग पनि जोडिएको छ जहाँ उनले " ल्याम्ल्यामेले बच्चाहरूलाई लुकाएर" उल्लेख गर्छिन्, सायद उनले आफ्ना हराएको बच्चाहरूलाई सम्झन्छिन् र अन्य बच्चाहरूलाई बचाउन खोज्छिन्। यसबाहेक, किन ल्याम्ल्यामे "नदी र झरनाहरू" मा बस्छिन् यसले यो पनि जवाफ दिन्छ, हुनसक्छ उनलाई अन्यायपूर्वक डुबाइएपछि, उनी जलमा समाहित बनिन्। नेपाली लोक पोडकास्टको ल्याम्ल्यामे कथाले पनि उल्लेख गरेको छ " ल्याम्ल्यामे एक स्तनपान गराउने आमा थिइन् जसको आफ्नो स्तन सामान्य भन्दा ठुलो हुन्छ, साथै, आफ्ना बच्चाहरूलाई खोलामा गुमाएपछि दुध खुवाउने कोही नभएको कारणले गर्दा स्तनहरू ठुला हुन्छन्"। ल्याम्ल्यामेको झोलिने स्तन पनि एक छवि हो जसले उनलाई खराब आमा वा असफल आमाको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ। ल्याम्ल्यामेका यी कथाहरू उनको अपमानजनक प्रस्तुतिको रूपमा लोकप्रिय छैनन्। सामान्य किंवदन्तीमा सँधै सामनिक अभ्यास र दाताको रूपमा बनझाँक्रीको कथा छ। यसैबिच, ल्याम्ल्यामेलाई क्रोध, हिंसा, मानसिक रोग र विक्षिप्तता चित्रण गर्ने महिलाको रूपमा हेरिन्छ।

ल्याम्ल्यामे: कथाहरूको पुनरावलोकन

लोकप्रिय सञ्चारको उदयले पुरानो परम्परालाई पुन: हेर्ने मञ्च प्रदान गरेको छ,  हामीलाई कालातीत मिथकहरू र लोककथाहरूको साथसाथै हाम्रा अभ्यासहरूलाई पुनरावलोकन गर्ने ठाउँ प्रदान गरेको छ। मिथक र लोककथाहरूले पहिचान निर्माणमा मात्र सहयोग गर्दैनन् तर समाजमा किन केही प्रथाहरू जरा गाडिएका छन् भनेर पुनर्विचार गर्न पनि मद्दत गर्छन्। ल्याम्ल्यामे, डाइनी र चुडेल जस्ता व्यक्तित्वहरू, जसका कथाहरूले हाम्रो बाल्यकाल भरिएका छन्, तिनका उत्पत्तिको कुनै निश्चित बिन्दु छैन। तिनीहरूका कथाहरू या त अज्ञात स्रोतमा उभिएका हुन् वा प्राचिन किंवदन्ती  थिए जसको इतिहास पत्ता लगाउन सकिँदैन। यी तथ्याङ्कहरूले महिलाको शरीरको हाइपर-सेक्सुअलाइजेशन र गोप्य भागहरू (जस्तै स्तनहरू) -को बिचित्रीकरण स्पष्ट पार्छ।

ल्याम्ल्यामेलाई मातृत्वको अपेक्षा र हेरचाहको मूल्यहरूलाई बेवास्ता गर्ने महिलाको रूपमा लिइन्छ, यस कारणले गर्दा उनको प्रतिनिधित्वले महिलाको शरीर, विशेष गरी मातृत्व परिपरिका दुष्चिन्तालाई बोक्छ। यद्यपि ल्याम्ल्यामेको कथा झाँक्रीको विश्वास र प्रणालीसँग सम्बन्धित छ, तर मलाई लाग्छ कि त्यहाँ यो भन्दा धेरै कुरा छ। तसर्थ, हामीले प्रचलित संरचनाहरू डिकोड गर्न र ल्याम्ल्यामेलाई बुझ्नाका लागि समानुभूतिका साथ यस्ता कथाहरूलाई पुनर्विचार गर्न र चुनौती दिन आवश्यक छ।

बालबालिकालाई अनुशासन दिन समुदायमा फैलिएको डर देखाउने कथाको मूल रूपमा ल्याम्ल्यामेलाई पुन: कल्पना गरिएको छ। अब, हामीलाई यो बाल्यकालको चित्रलाई पुन: अवलोकन गर्ने अनुमति दिँदै नयाँ प्रस्तुतिहरू (कथाहरू र चलचित्रहरू) सिर्जना भइरहेका छन्। ल्याम्ल्यामेको विषयमा, वैकल्पिक लोकप्रिय मिडियाले उसको अस्तित्व मानवीकरण गर्दैछ। ल्याम्ल्यामेको कथामा एकीकरण र भिन्नताहरूले हामीलाई उनको महत्त्व सोध्न र नारी पहिचानलाई पुन: सन्दर्भ गर्न मद्दत गर्न सक्छ। महिलाहरूप्रतिको पुरुषकेन्द्रित धारणालाई चित्रण गर्दै, तिनीहरूको शरीर यस्तो पात्रहरूको सिर्जनाको प्रमुख कारणहरूमध्ये एउटा हो। ल्याम्ल्यामेको बारेमा डरलाग्दो कुरा भनेको उनको 'शरीर' हो, उनको मातृत्व (बच्चालाई बचाउनको लागि अत्यधिक उत्सुकता) वा उनको मातृ गैरजिम्मेवारीको प्रतीक हो। ल्याम्ल्यामेलाई मातृत्वको अपेक्षा र हेरचाहको मूल्यहरूलाई बेवास्ता गर्ने महिलाको रूपमा लिइन्छ, यस कारणले गर्दा उनको प्रतिनिधित्वले महिलाको शरीर, विशेष गरी मातृत्व परिपरिका दुष्चिन्तालाई बोक्छ। यद्यपि ल्याम्ल्यामेको कथा झाँक्रीको विश्वास र विश्वास प्रणालीसँग सम्बन्धित छ, तर मलाई लाग्छ कि त्यहाँ योभन्दा धेरै कुरा छ। तसर्थ, हामीले प्रचलित संरचनाहरू डिकोड गर्न र ल्याम्ल्यामेलाई बुझ्नाका लागि समानुभूतिका साथ यस्ता कथाहरूलाई पुनर्विचार गर्न र चुनौती दिन आवश्यक छ।

Bibliography

1. Tobler, Judy. "Goddesses and Women's Spirituality: Transformative Symbols of the Feminine in Hindu Religion." Journal for the Study of Religion 14.2 (2001): 49-71.
2. Dutta, Shristi.  “Banjhākri And Banjhākrini of Sikkim: These Shamans Kidnap Children, But Not for Nefarious Reasons”. India Times.18/ 8/2023.
   https://www.indiatimes.com/news/india/banjhakri-and-banjhakrini-of-sikkim-these-shamans-kidnap-children-but-not-for-nefarious-reasons-604366.html
3. Proud to be a Sikkimese. ‘Ghostly image behind a boy at a waterfall!! 22/2/2022. https://sikhim.blogspot.com/2010/06/ghostly-image-behind-boy-near-ban.html
4. Darjeeling Chronicle. ‘Growing up in the Mountains and the Stories of Jogi’s, Jhakri, and Rakey-Bhoot’. 25^th/ 11/ 2019.
   https://thedarjeelingchronicle.com/growing-up-in-the-mountains-and-the-stories-of-jogis-jhakri-and-rakey-bhoot/
5. Spotify podcast: Banjyakri part 1 and 2, KateSarahreadsandwritesstories channel by Sonia Thapa (17/08/2020 and 18/08/2020)
   https://open.spotify.com/episode/0lCzHwlmm4TgSF2zNjuHm4?si=9xnS0GsVQRqbWYaKd7cj2w
6. Youtube Podcast: Himalayan Folklore | Nepali Dante Katha| Lamlame by Nepali folk podcast. 2^nd/2/2022.
7. Film: Dante Katha by The Lab. Directed by Dishant Pradhan and Arunatpal Chanda. Shown in Kathmandu Triennale, Dharamshala IFF, London Himalayan Short Film Festival 2024. (First watched at ‘Oral Stories Workshop’ in Kalimpong 2022)

Additional Sources

1. Denjongpa, Anna. ‘Lamas and Shamans of the Sacred Hidden Land’. Sikkim Project.  May 2022.
   https://www.sikkimproject.org/lamas-and-shamans-of-the-sacred-hidden-land/                
2. Austin, Sara. "Sita, Surpanakha, and Kaikeyi as political bodies: representations of female sexuality in idealized culture." Journal of Graphic Novels and Comics 5.2 (2014): 125-136.
3.  Peters, Larry G. "The calling, the yeti, and the ban jhakri (" forest shaman") in Nepalese shamanism." Journal of Transpersonal Psychology 29. (1997): 47-62.
4. Prafull. ‘The Legend of Banjhakri’. The Wandering Soul. 3/3/2022.                                                 https://www.thewanderingsoul.in/2020/03/the-legend-of-banjhakri.html?lr=1713753340362
5. Sigdel, Sangita. "Eastern representation in Western arts: Exoticization, eroticization, and dehumanization." Eroticization, and Dehumanisation (December 5, 2020) (2020).
6. Thomas, Jeannie Banks. "Gender and Ghosts." Haunting Experiences: Ghosts in Contemporary Folklore (2007): 81-110.
7. Team Mithila. ‘Banjhakri Water Falls in Gangtok–A prime attraction for tourists’. 13^th/ July/ 2016. https://www.mithilaconnect.com/banjhakri-water-falls-in-gangtok-a-prime-attraction-for  tourists/